Б ірінші сабақ Сабақтың тақырыбы

Он бесінші сабақ
Сабақтың тақырыбы: Қажеттілік, ниет (необходимость, намерение)

51

Мысалы : жаздым – написал , жазып отырмын – пишу, жазамын – напишу .

Отрицательная форма глагола , наборот , показывает , что действие не совершено или не будет совершаться .

Мысалы : жазған жоқпын – не писал , жазып отырған жоқпын – не пишу . жазбаймын – не буду писать .

Этот вид глагола образуется двумя способами :

1. Прибавлением к основе глагола отрицательных суффиксов – ма , - ме , - ба , - бе , - па , пе .

Мысалы : қара + ма (не смотри) , сөйле + ме (не разговаривай) , аш + па (не открывай) .

2. Добавлением к основе глагола причастий - ған , -ген , - қан , - кен и одного из отрицательных слов жоқ или емес .

Мысалы : қараған жоқпын , сөйлеген емеспін , ашқан жоқпын .

Личные окочания прибавляются к модальным словам жоқ , емес .
Сұхбатты есімізге сақтаймыз . Запоминаем диалог.
Жаны ашу, жұбату Сочувствие и утешение
Менің сізге жаным ашиды. Я вам сочувствую.

Сізді аяймын . Жалею вас .


50

10. Ахметов мырзаның үй телефоны керек еді. Нужен домашний телефон господина Ахметова.

11..Мекен-жайы қандай?

Его адрес?

12.Иванов мырзаны шақырыңызшы.

Пригласите, пожалуйста, господина Иванова.

13. Иванов мырза орнында ма?

Господин Иванов на месте?

14. Сәл күте тұрыңыз!

Подождите немного.

15. Абонент жауап бермейді.

Абонент не отвечает

16.Ол бос емес.

Он занят.

17.Сізді телефонға шақырады.

Вас приглашают к телефону.

18.Мен сізді нашар естіп тұрмын.

Я вас плохо слышу.

19. Түсінбедім,сіз не дедіңіз?

Не понял,что вы сказали?

20.Қайталаңызшы!

Повторите, пожалуйста.

21.Ешнәрсе естілмейді.

Ничего не слышно.

22. Үзіліп кетті.

Прервалось.

23.Сіз сөйлесіп болдыңыз ба?

Вы поговорили?

24. Жоқ, болған жоқпын.


43

Нет, еще не закончил.

25.Ол маған телефон соқсыншы.

Пусть он мне позвонит.

26.Мен өзім тағы хабарласамын.

Я еще позвоню.

27.Қашан хабарласуға болады?

Когда можно позвонить?

28.Маған телефон соғыңыз.

Позвоните мне.

29. Жарайды, қашан хабарласайын?

Ладно, когда позвонить?

30.Бүгін кешке телефон шалыңыз.

Позвоните сегодня вечером.

31.Сіз менің телефонымды білесіз бе?

Вы знаете мой телефон?

32.Сіздің телефон нөміріңіз қандай?

Какой у вас номер телефона?

33.Телефон нөмірін жазып алайыншы.

Давайте я запишу номер телефона.

34. Мен неше минут сөйлестім?

Сколько минут я говорил?
2. Табыс септіктің сұрақтары мен жалғаулары: Кімді?-Кого? Нені?-Что?

-ны,-ні;-ды,-ді;-ты, -ті;-н

Сізді телефонға шақырады.( кімді?-сізді)

Сізді тыңдап тұрмыз!

С

ұрағыңызды айтыңыз (нені?-сұрағыңызды)

44

етістіктердің болымды және болымсыз түрлерінің жасалу жолдарынан мағлұмат беру.
Сабақтың барысы : Болымды және болымсыз етістіктердің жасалу жолдарына тоқталу.

Етістік сөйлемде не болымды , не болымсыз түрінде қолданылады . Түбір етістіктер болымды етістік болып саналады : кел , ал , кет , сөйле , тыңда , сына , апар , әкет т. б.

Түбір етістіктер тілде болымды түрде болғандықтан , олардан болымсыз етістіктер екі түрлі тәсілмен жасалады : 1) – ма / - ме , - ба / бе , - па / пе жұрнақтарының етістікке жалғануы арқылы болымсыз етістіктер жасалады : ал + ма , көр + ме , қаз + ба , кет+пе.

Етістіктің болымсыз түрі ( аналитикалық тәсілмен ) емес , жоқ көмекшілерінің етістікке тіркесуі арқылы жасалады : а) есімшеге емес көмекші етістігі тіркелу арқылы болымсыз етістік жасалады : көрген емес, келетін емес, келер емес, келмек емес, б) –ған /-ган ,- қан /- кен формалы есімшеге жоқ көсемшесі тіркелу арқылы болымсыз етістік жасалады : келген жоқ , айтқан жоқ т. б.

По отношению к результату действия глагол имеет положительную (болымды) и отрицательную (болымсыз) формы .


49
Положительная форма глагола показывает , что действие совершено , совершается или будет совершаться :

Берілген сұхбатты естеріңізге сақтаңыздар.

Д И А Л О Г

- Қайырлы күн, Әсет!

- Сәлем, Айжан! Жол болсын!

- Астана қаласына оқуға түсуге барамын.

- Бәрекелді, осы бетіңнен қайтпа!

- Л.Гумилев атындағы Еуразиялық университетіне түспекшімін.

- Қандай ғажап! Өте қуаныштымын.

- Әсет, сен де бағыңды сынап көрсеңші.

- Әттеген-ай, анамды жалғыз тастап

- Онда маған сәт- сапар тіле.

- Айжан,оқуға түсіп кетсең, мен шексіз қуанамын.

- Рахмет.

- Сау бол, жолың болсын.
Он төртінші сабақ
Сабақтың тақырыбы : Жаны ашу, жұбату

( Сочувствие и утешение )

Грамматикалық тақырыбы: Болымды және болымсыз етістіктер (Положительная и отрицательная форма глагола)
Сабақтың мақсаты : Жаны ашу және жұбатуға байланысты сөйлеу үлгілерімен таныстыра отырып,


48


Иванов мырзаны шақырыңызшы (кімді?-Иванов мырзаны)

Сіз менің телефонымды білесіз бе? (нені?-телефонымды)
Көмектес септік: Кіммен?-С кем? Немен?-С чем? Қалай?-Как?

мен (после л,р,й,у); бен ( кроме л,р,й,у); пен

Астанамен сөйлесу керек еді. (немен?-Астанамен)

Ахметов мырзамен кездесу керек еді (кіммен?-Ахметов мырзамен)

Жарылғасовпен сөйлесуге бола ма? (кіммен?-Жарылғасовпен).

Телефонмен хабарлас! (немен?-Телефонмен )
Он үшінші сабақ
Сабақтың тақырыбы: Көңіл-күй. Қуаныш.

Грамматикалық тақырыбы: Көңіл- күй одағайлары

(Эмоцианальные междометия)

Сабақтың мақсаты: Одағай, оның ішінде көңіл-күй одағайы туралы мәлімет беру. Көңіл –күй одағайы туралы түсінік беру, жазылуын есте сақтау.
С
45
абақтың барысы: Грамматикалық тақырып түсіндіріледі.

Қазақ тілінде сөз таптарының бірі - одағай.

Адамның алуан түрлі көңіл күйін, сезімін білдіретін сөз табын одағай деп атайды. Одағай сөздерді жеке алғанда лексикалық мағыналары болмайды. Одағай сөздер шаттану, ренжу, таңырқау, ұнату, шошыну тәрізді адамның әр түрлі көңіл күйін білдіреді.
Междометие - это часть речи. Междометиями называются неизменяемые слова, служащие для передачи различного рода чувств, эмоций,

переживаний, слова – сигналы, пробуждающие к действию, а также слова,

выражающие общепринятые условности бытовых отношений. Междометия не имеют лексического значения.

Ал енді мысалдар келтірейік.

А теперь приведем примеры.
Көңіл күй одағайлары:

(эмоциональные междометия).

Бәрекелді – браво.

Ойпырмай – ой

Құдай-ай – боже мой

Шіркін – ох

Пай–пай –великолепно

әттеген –ай – эх

мәссаған – вот тебе

Одағайдың мағыналық түрлері

(
46
Виды междометия)

Көңіл-күй одағайлары ой! - Ой, қандай тамаша!

(Эмоциональные) (ой!) - Ой, какая прелесть!
Қуанышты білдіретін Бәрекелді! -Бәрекелді,өлеңді жақсы айтасың!

Одағайлар (Браво!) -Браво, хорошо поешь!
Таңдану,сүйсінуді Ойпырмай! - Ойпырмай не болар екен!

Одағайлар (Ох!) - Ох, что теперь будет!
Өкінішті білдіретін Құдай-ай!-Құдай-ай бұл не дегені!

Одағайлар (Боже мой) - Боже мой что он говорит!
Көңіл – күй (Настроение).

Қуаныш Радость

Қуаныштымын Я рад.

Шексіз қуаныштымын Безмерно рад.

Өте қуаныштымын Очень рад.

Сен қандай бақыттысың! Какой ты счастливый!

Тамаша! Прекрасно!

Ғажап! Чудо!

Қандай ғажап! Какое чудо!

Қандай тамаша! Как прекрасно!

Сөз жоқ, қандай ғажап! Нет слов,удивительно!

Керемет Удивительно.

47


... бізге жақсы бағдарлама, әдістемелік құралдар, сапалы оқулықтар керек. Адамдардың бойына ана тілімізге деген сүйіспеншілік сезімін терең сіңіре алатын білікті ұстаздар керек. Сайып келгенде, біздің өзіміздің ынта-ықыласымыз керек.

Н.Ә.Назарбаев.

«Ана тілі», №19, 2006 ж.

Алғысөз
«Келіңіз, қазақша үйренейік» атты көмекші оқу құралында қазақ тілінде өзара сөйлесіп, жөн сұрасуға арналған, күнделікті тұрмыста неғұрлым жиі қолданылатын сөздер мен сөз оралымдары қамтылған сабақ үлгілері беріледі. Коммуникативтік сөйлеу үлгілерін үйретуде фонетика және грамматикалық минимумдары да ескеріледі. Бұл көмекші оқу құралы мемлекеттік тілді жеделдете оқытып үйрету бағдарламасының бастауыш деңгейіне сай келеді.

Қазақ тілін меңгеруге ден қойған үйренушілер үшін бұл оқу құралының берер пайдасы мол.

Ақмола облысы тілдерді дамыту басқармасы

Ақмола облысының мемлекеттік тілді оқыту орталығы

«Келіңіз, қазақша үйренейік»




Көкшетау 2008 жыл