Мазмұны Кіріспе І тарау. Салықтың экономикалық мәні, мазмұны, атқаратын қызметтері, түрлері және шет елдердің салық салу тәжірибесі

Кесте-7 2003-2005 жылдардағы облыстардың жергілікті бюджетінің табыс бөлігіндегі салықтық түсімдердің үлес салмағы, %

Аймақтар	жылдар
	2003	2004	2005
Ақмола	56,5	45,8	45,2
Ақтөбе	85,2	93,9	92,1
Алматы	47,9	54,7	57,5
Атырау	98,2	85,8	87,7
Шығыс Қазақстан	81,3	76,0	64,1
Жамбыл	52,4	41,4	28,2
Батыс Қазақстан	93,7	84,5	89,3
Қызылорда	78,8	51,0	42,8
Қарағанды	96,1	96,3	88,3
Қостанай	79,0	67,0	65,4
Маңғыстау	97,4	97,8	93,2
Павлодар	88,7	93,5	93,1
Солтүстік Қазақстан	55,1	51,6	49,6
Оңтүстік Қазақстан	47,4	54,2	45,4
Астана қаласы	81,3	81,1	67,3
Алматы қаласы	94,7	96,4	88,7

 

[Қайнар көзі: Қ.Р-сы Қаржы Министірлігінің статистикалық бюллетені]

     7-кесте мәліметтер негізінде  экономикалық әлуеті жоғары  облыстардың бюджетінің табыс бөлігін  құрайтын  салықтар үлесінің де жоғары екендігін айқындап  отыр. Бұл тенденция Маңғыстау, Павлодар, Ақтөбе, Батыс Қазақстан сияқты экономикасы  қарқынды дамып отырған облыстар үшін тән.

           Нарықта өту жағдайында жергілікті бюджеттердің  түсімдерін негізгі толықтырушы болып келген заңды  тұлғалар табысына  салынатын салық 2002 жылдан  бастап  толықтай республикалық бюджетке  түсетін  болды.

      Қазіргі уақытта  жергілікті бюджеттерді  жеке табыс  салығы, әлеуметтік салық республика  аумағында өндірілген  ішімдік өнімдеріне салынатын акциздер,  жер салығы т.б. құрайды.

          Алматы облысы бойынша 2003-2005 жылдар аралығында  бюджетке төленетін салықтар  мен міндетті  төлемдерге экономикалық талдау.

          Алматы облыстық Салық Комитеті 1991 жылы құрылды.Салық  комитетінің құрылымын  мемлекттің Кіріс Министірлігі бекітеді. Салық Комитетінің  штаттық  кестесінде оның құрылымы көрініс табады. Алматы облысы Салық комитетінің құрамына 11  басқарма кіреді және  басқарманың  құрылымдық 36 бөлімшесі бар.

          Салық Комитеті мемлекеттік кіріс түсімін  қамтамассызт ету  аумағында мемлекеттік басқару және бақылау  қызметін  атқаруға  өкілеттенген  мемлекеттік мекеме болып табылады. Ол өзінің іс-әрекетіде  Қ.Р-ң Конституциясына, Қ.Р-ң заңдарына, түрлі  нормативтік-құқықтық  актілерді  басшылыққа алады.[14]  

Кесте-8 2003 жылы Алматы облысының бюджетіне төленетін салықтар және басқа да міндетті төлемдер.            (мың еңге)

Төлемнің аты	Болжам	Нақты түскені	%-ға орындалды.	Ауытқуы (+;-)
Заңды тұлғ-ң корп.таб.салық	355810,0	332455,8	93,4	-23354,2
ҚҚС барлығы	1535640,0	1610027,2	104,8	74387,2
Өнд.ішкі тауар ҚҚС	687741,0	748223,8	108,8	60482,8
Импорттық тауар-ң ҚҚС	847899,0	861803,4	101,6	13904,4
Кеден төлемдері	468362,0	529673,6	113,1	61311,6
РБ-ке түсетін салықтық емес түсімдер	39347,0	8879,6	22,6	-30467,4
РБ қорытындысы	2407689,0	2493180,7	103,6	85491,7
Төлем көзіне салық сал.табыс	184819,0	2334890,9	102,1	3919,0
Төлем көзіне салық салынбайтын табыстар	40703,0	337961,6	124,5	9958,6
Кәсіптік қызм-н айн-н азамат-н алынатын ЖТС	6249,0	123630,5	119,5	1220,1
Әлеуметтік салық	452667,0	451857,2	99,8	-809,8
Заңды тұлғ-ң  мүлік салығы	13206,0	9764,3	73,9	-3441,7
Жеке тұлғ.мүлік салығы	4563,0	6200,1	135,9	1637,1
Жер салығы	8173,0	9242,2	113,1	1069,2
Заңд.тұлғ.көлік салығы	6428,0	3823,6	59,5	-2604,4
Жеке тұлғ.көлік салығы	14076,0	17387,8	123,5	3311,8
Біртұтас жер салығы	3334,0	3224,9	96,7	-109,1
ЖБ-ке барлық акциздер	324121,0	323281,3	99,7	-839,7
Ішімдік өнімдеріне акциздер	61044,0	93029,9	152,4	31985,9
Темекі акциздері	259220,0	224431,0	86,6	-34789,0
ЖБ түсетін салықтық емес түсімдер	5259,0	12723,6	241,9	7464,6
ЖБ қорытындысы	1150915,0	1267854,9	110,2	116939,9
Салықтар мен табыстардың қорытындысы	3558604,0	3761035,6	105,7	202431,6
Қайнар көзі: Алматы облысы Салық комитетінің есебінен

 

Диаграмма №3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

     Алматы облысы бойынша 2003 жылғы жылдам есебі бойынша 2002 жылмен салыстырғанда бюджетке түсетін салықтар және басқа да міндетті төлемдер көлемі артты. Алматы облысының бюджетіне түсетін салық және басқа да міндетті төлемдердің түсу көлемін 8-ші кестеден көруге болады.

      Бюджетке түсетін салықтар және міндетті төлемдерді жинау жоспары 105,7%-ға орындалды, болжам бойынша бюджетке 3558604,0 мың теңге, ал түскен ақша қаражат көлемі 3761035,6 мың теңге.

      Өткен жылмен  салыстырғанда бюджетке 10659227,8 мың теңгеге көп түсті және өткен жылға қарағанда өсу темпі 140,5% құрады. (2002 жылы бюджетке 26321209,0 мың теңге).

      Республикалық бюджет кірісіне  2407689,0 мың теңге болжам жасалды, ал нақты түскен сома 2493180,7 мың теңге, яғни болжам 103,6%-ға артық орындалды.

      Ал жергілікті бюджет бойынша болжам  1150915,0 мың теңгені құрады, ал нақты түскені 1267854,9 мың теңге, яғни өсім көрсеткіші 110,2 % болды.

      Республикалық бюджетке түсетін ҚҚС-тағы болжанған түсімнен 104,8%-ға артық болды, ал кеден төлемдерінен 529673,6 мың теңге бюджетке түсті, яғни жоспар артық орындалды және 113,1%-ды құрады. Акциз салығы бойынша болжам 173,2%-ға орындалды, сонымен қатар импорт таурларына салынатын акциз салығының көлемі 173,2%-ға өсті.

      Ал бонустар бойынша болжам 5 есеге артық орындалды, яғни болжанған 1676,0 мың теңгенің орнына бюджетке 9785,3 мың теңге түсті.

Алматы  облысы бойынша мына салық түрлерінің үлесі артты, олар: кеден төлемдері -15,2%, әлеуметтік салық -14,4%, ішкі өндіріс тауарларының акцизі-10%.

      2003 жылы бюджетке түсетін салықтар және басқа да міндетті төлемдер бойынша барлығынан өсім байқалады. Соның ішінде:

• 
  салық салынатын табысы бар жеке табыс салығы 1931828,4 мың теңге түсті және 108,7% - ға артты;
  
• 
  әлеуметтік салық 5340764,0 мың теңге бюджетке түсті және 108,0%-ға артты;
  
• 
  жеке тұлғалардың мүлік салығы 89926,1 мың теңге болды және 106,2% орындалды.
  
• 
  бір тұтас жер салығы 28621,4 мың теңге түсті және 137,4% орындалды.
  

[Қайнар көзі: Алматы облысы Салық комитетінің есебінен] 
 
 
 
 

Кесте-9 2004 жылы Алматы облысының бюджетіне төленетін салықтар және басқа да міндетті төлемдер. 

Төлемнің аты	Болжам	Нақты түскені	%-ға орындалды.	Ауытқуы (+;-)
Заңды тұлғ-ң корп.таб.салық	3305366,0	3470008,2	105,0	164642,2
ҚҚС барлығы	10078968,0	12747409,5	126,5	2668411,5
Өнд.ішкі тауар ҚҚС	3215568,0	4509583,0	140,2	1294015,0
Импорттық тауар-ң ҚҚС	6863400,0	8237826,5	120,0	1374426,5
Барлық акциздер (РБ)	147688,0	255722,0	173,2	108034,0
Импорт тау. акциздері	147688,0	255722,0	173,2	108034,0
Кеден төлемдері	4390434,0	5653849,5	128,8	1263415,5
РБ-ке түсетін салықтық емес түсімдер	349644,5	406643,6	116,3	56999,1
РБ қорытындысы	18375164,5	22654887,8	123,3	4279723,3
Төлем көзіне салық сал.табыс	1777651,0	1931828,4	108,7	154177,4
Төлем көзіне салық салынбайтын табыстар	294179,0	315365,8	107,2	21286,8
Кәсіптік қызм-н айн-н азамат-н алынатын ЖТС	106891,0	116106,6	108,6	9215,6
Әлеуметтік салық	4944269,0	5340764,0	108,0	396495,0
Заңды тұлғ-ң  мүлік салығы	847432,0	9325540,3	110,0	85108,3
Жеке тұлғ.мүлік салығы	89052,0	95006,0	106,7	5954,0
Жер салығы	244063,0	266755,2	109,3	22692,2
Заңд.тұлғ.көлік салығы	84671,0	89926,1	106,2	5255,1
Жеке тұлғ.көлік салығы	326869,0	333572,5	102,1	6703,5
Біртұтас жер салығы	20837,0	28621,4	137,4	7784,4
ЖБ-ке барлық акциздер	3530218,0	3703969,0	104,9	173751,0
Қоршаған ортаны ластау үшін төлем	410724,0	429469,5	104,6	18745,5
Ішімдік өнімдеріне акциздер	588364,0	686843,1	116,7	98479,1
Темекі акциздері	2891865,0	2956411,0	102,2	64546,0
ЖБ түсетін салықтық емес түсімдер	64743,0	89770,7	138,7	25027,7
ЖБ қорытындысы	13268214,0	14325549,0	108,0	1057335,0
Салықтар мен табыстардың қорытындысы	31643378,5	36980436,8	116,9	5337058,3
Қайнар көзі: Алматы облысы Салық комитетінің есебінен

 
 

   Алматы облысының бюджетке төленетін салықтар және басқа міндетті төлемдерді жинау жоспары 116,9%-ға орындалды, бюджеттің кіріс бөлігіне 36980436,8 мың теңге түсті, ал болжам бойынша 31643378,5 мың теңге болуы керек, яғни өсім көрсеткіші 5337058,3 мың теңгені құрады. Алматы облысының бюджетіне түсетін салық және басқа да міндетті төлемдерінің түсу көлемін

9-шы кестеден көруге болады.

      Өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бюджетке 33219401,2 мың теңге көп түсті және өткен жылға қарағанда өсу темпі 128,7% құрады (өткен жылы 3761035,6 мың теңге түсті).

      Республикалық бюджеттің болжамы бойынша 18375164,5мың теңге, ал нақты түскені 22654887,8 мың теңге, яғни болжам 12,3%-ға  орындалды.

      Жергілікті бюджеттің болжамы бойынша 13268214,0 ал нақты түскені 14325549,0 мың теңге, яғни 108,0%-ға орындалды.

      2004жыл аралығында жергілікті бюджет бойынша болжам 5 есеге өсті және 1057335 мың теңгені құрады.

      Облыстық территорияда 2004 жылы салық әкімшілігін жақсарту, салықта пайда болған тапшылықты азайту және экономикалық –бақылау қызметін жоғарлату бойынша  жұмыс жүргізді.

      Өткен жылмен салыстырғанда салықтар мен төлемдердің мына түрлері бойынша ақша қаражаттары көп мөлшерде түсті. Олар: ішкі өндіріс тауары бойынша ҚҚС 4509583,0 мың теңге; заңды тұлғалардың корпоративті табыс салығы 3470008,2 мың теңге; қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем 429469,5 мың теңге; жер салығы 266755,2 мың теңгені құрады.

Алматы облысы бойынша мына салық түрлерінің үлесі артты, олар: кеден төлемдері-14,4%, әлеуметтік салық-13,6%, ішкі өндіріс тауарларының ҚҚС-12,7%.

      Республикалық бюджетке түскен заңды тұлғалардың корпоративтік табыс салығының болжамы 105%-ға орындалды, болжам бойынша 3305366,0 мың теңге, ал нақты түскені 3470008,2 мың теңгені құрады, өсім 164642,2 мың теңге болды. ҚҚС-ғы болжам бойынша 10078968,0 мың теңге, ал нақты түскені 12747409,5 мың теңгені құрады, яғни болжам 126,5%-ға орындалды. Жергілікті бюджетке түсетін акциздер жоспар бойынша 3530218,0 мың теңге, ал нақты түскені 3703969,0 мың теңгені құрады, яғни жоспар 104,9 %-ға орындалды.

[Қайнар көзі: Алматы облысы Салық комитетінің мәліметтерінен].