скачать doc
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
САУАТ АШУ
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
1 сынып
Астана
2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
САУАТ АШУ
оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жалпы білім беретін
мектептің 1 сыныбына арналған
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Астана
2010
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 09.07.2010 жылғы №367 бұйрығымен бекітілген
Бағдарлама авторлары: Ізғұттынова Р.О., Мадиева А.Т.
Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жалпы білім беретін мектептің 1-сыныбына арналған «Сауат ашу» оқу бағдарламасы. – Астана, 2010.– 15 б.
© Ы.Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім беру академиясы, 2010
І. ТҮСІНІК ХАТ
«Сауат ашу» пәні – бастауыш білім беру үдерісінде оқушыларға ана тілінің байлығын меңгертудің алғашқы сатысы. Сауат ашу, қазақ тілінің дыбыстық, лексикалық жүйесі мен грамматикалық құрылымын меңгеру үдерісі.
«Сауат ашу» пәнінің басты мақсаты – оқу және жазу дағдылары қалыптасқан, алғашқы тілдік мағлұматтарды, сөйлеу әрекетінің түрлерін меңгерген, байланыстырып сөйлей алатын; ана тілін сүйетін, адамгершілік, Отансүйгішік сезімдері қалыптасқан, шығармашылыққа бейім жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау.
1-сыныпта «Сауат ашу» пәні интеграцияланған (оқу мен жазу – «Әліппе» оқулығы; тілдік және оқу материалдары – «Ана тілі» оқулығы) мазмұңда оқытылады.
Сауат ашудың әрбір кезеңінің өзіндік ерекшелігіне байланысты міндеттері белгіленген. Әліппеге дейінгі кезеңнің міндеттері: оқушыларды оқуға және жазуға даярлау; сөздік қорын молайту; байланыстырып сөйлеуге үйрету. Әліппе кезеңінің міңдеттері: оқушылардың оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру; байланыстырып сөйлеу тілін дамыту.
Әліппеден кейінгі кезеңнің міндеттері: оқушылардың оқу және жазу дағдыларын жетілдіру; байланыстырып сөйлеу тілін дамыту; алғашқы грамматикалық мағлұматтарды меңгерту.
Сауат ашу пәнінің міндеттері:
6 жастағы оқушыларды оқу әрекетіне психофизиологиялық тұрғыдан дайындау;
оқушының тілін дамыту жұмыстарын сауат ашу кезеңдеріне сәйкес ұйымдастыру;
дұрыс, түсініп және мәнерлеп оқу, жазу дағдыларын қалыптастыру;
кіріктіріле жүргізілетін оқу және жазу жұмыстарын сауат ашудың әр кезеңдеріне сәйкес жүргізу;
тілдік қарапайым түсінік, орфографиялық, пунктуациялық біліктілік қалыптастыру;
сөйлеу әрекетінің түрлерін (оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым) меңгерту және сөйлеу жанрларын әр түрлі жағдайларда қолдана білуге үйрету;
алғашқы тілдік фактілерді танымдық нысан ретінде меңгерту, оларды талдау, салыстыру, топтау және жинақтау дағдыларын қалыптастыру;
оқушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіру;
диалогтық және монологтық сөйлеу дағдыларын жетілдіру;
оқушының бойында адами құндылықтарды: қайырымдылықты, сүйіспеншілікті, елжандылықты, имандылықты дамыту;
қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.
Сауат ашу кезеңдері бойынша бағдарламалық материалдар төмендегідей жіктелген.
Әліппеге дейінгі кезең
Тіл дамытуда: сөйлемнің дыбысталу мәдениеті, сөзбен жұмыс, сөйлеммен жұмыс, байланыстырып сөйлеуге үйрету; оқуға даярлауда: дыбысталу тілін талдау, сөйлеуден сөйлемді, сөйлемнен сөзді ажырату, дыбыс туралы түсінік, сөзге дыбыстық талдау жасау; жазуға даярлауда: жазу гигиенасы, дұрыс отыру, дәптерді, қаламды дүрыс пайдалану ережелері, дәптермен таныстыру, әртүрлі сызықтар сыздыру, әріп элементтерін жазу.
Әліппе кезеңі
Оқуға үйретуде: сөзге дыбыстық-әріптік талдау жасау, дыбыстар мен әріптерді оқу және жазу, әртүрлі буынды сөздерді оқу, қысқа сөйлемдерді, шағын мәтіндерді оқу; жазуға үйретуде: әріп элементтерін жазу, бас әріптер мен кіші әріптерді жазу, әріптердің баспа және жазба түрлерін ажырату, сөздерді көшіріп жазу, үлгі бойынша жазу, есту арқылы жазу; ауызша тіл дамытуда: сөйлеудің дыбысталу мәдениеті, сөзбен жұмыс, сөйлеммен жұмыс, байланыстырып сөйлеу.
Әліппеден кейінгі кезең
Оқуда: әртүрлі дауыс ырғағындағы сөйлемдерді, байланысты мәтіндерді дұрыс, саналы түсініп, мәнерлеп, шапшаң оқу; байланыстырып сөйлеу тілін дамытуда: мәтінмен жұмыс; алғашқы грамматикалық мағлұматтарды меңгертуде: сөйлеу, сөйлем, дыбыстар мен әріптер, сөз, орфография, мәтін; жазуда: көшіріп жазу, есту арқылы жазу, есте сақтап жатқа жазу, көркем жазу, шығармашылықпен жазу, сөз, сөйлем, шағын мәтіндерді жазу.
Сауат ашу кезінде жүргізілетін жазба жұмыстары: көшіріп жазу, диктант, мазмұндама, шыгарма.
I жартыжылдықта әріп диктанты, буын диктанты,
сөздік диктант – 4-6 сөз (диктант жұмысы күнделікті
сабақ барысында мұғалімнің қалауымен) жүргізіледі.
II жартыжылдықта сөздік диктант – 6-8 сөз, есту
диктанты, көру диктанты, жыл аяғында 15-18 сөзден
тұратын бақылау диктанты (диктант жұмысы әрбір
грамматикалық материалды меңгерген соң) алынады.
II жартыжылдықта кем дегенде үш рет үйрету мақсатындағы мазмұндама (20-25 сөз) және екі рет үйрету мақсатындағы шығарма жұмыстары алынады.
1-сыныпта «Көркем жазу» күнделікті сабақ барысында (шамамен 4-5 минут) мұғалімнің басшылығымен жүргізіледі
Бастауыш мектепте оқытылатын тілдік материалдар мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне орай ғылымилық, сабақтастық, жүйелілік, түсініктілік дидактикалық ұстанымдары негізінде сұрыпталды. Бағдарлама құруда басты ұстаным ретінде коммуникативтік ұстаным алынды. Бұл ұстаным тілдің сөйлеу және таным құралы екенін терең ұғынуға мүмкіндік береді.
Сауат ашу оқу пәнінің мазмұнын түзу мен іріктеудің ұстанымдарына сауат ашудың мақсат-міндеттеріне сәйкес болу, алты жастағы балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерді ескеру ұстанымдары жатады. Бұл ұстанымдар ауызша және жазбаша коммуникацияны жүзеге асыратын тілдің графикалық, дыбыстық-әріптік жүйесін тұтастай қабылдауға, оқушылардың оқу қызметінің қалыптасуына мүмкіндік жасайды.
Пән бойынша оқу жүктемесі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес «Сауат ашу» пәні аптасына – 7 сағаттан оқытылады. Барлық сағат саны – 238, оның ішінде:
«Сауат ашу» пәнін оқыту үш кезеңге бөлінген:
Әліппеге дейінгі кезең - 14 сағат.
Әліппе кезеңі - 98 сағат.
Әліппеден кейінгі кезең - 126 сағат.
«Сауат ашу» пәнінің оқу бағдарламасы екі оқулық арқылы жүзеге асырылады: I жартыжылдықта –«Әліппе» оқулығы, II жартыжылдықта – «Ана тілі» оқулығы.
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі
Пәнді оқытудың вариативті бөлігі оқушылардың білімдерін одан әрі жетілдіре түсу мақсатында пайдаланылады. Білім алушылардың тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып, олардың өз ойларын еркін және дәлелді түрде ауызша да, жазбаша да сауатты жеткізе білуін жетілдіру мақсатында сынып оқушыларының сұранысына орай арнайы сабақтар ұйымдастыру қажет. Мәселен:
1-сынып «Әріптер сыры», «Тіл дамыту».
II. оқу пәнінің базалық мазмұны
1-сынып
Әліппеге дейінгі кезең - 14 сағат
Тіл дамыту
Сөйлеудің дыбысталу мәдениеті.
Оқушылардың сөзді ести білу және еске сақтай алу қабілеттерін дамыту; сөйлеу аппараттарын дамыту. Дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастыру: дұрыс тыныс алу, сөйлеу қарқыны және дауыс ырғағын дұрыс қою. Әдеби тілде сөйлеуге (орфоэпия) үйрету. Кейбір дыбыстарды айтудағы кемістіктерді түзету.
Сөзбен жұмыс
«Мектеп, оқу құралдары», «Мектептің спорт алаңы», «Күн режимі, тамақтану», «Көшеде жүру тәртібі, көліктер», «Жабайы андар мен құстар», «Үй жануарлары», «Көкөністер», «Жеміс-жидектер», «Кітапхана», «Отбасы» және т.б. лексикалық тақырыптар бойынша оқушылардың сөздік қорын анықтау, байыту. Заттың атын, іс-әрекетін, белгісін білдіретін сөздерді дұрыс қоддану.
Сөйлеу әдептілігіне (сәлемдесу, қоштасу, алғыс айту, өтініш жасау, кешірім сұрау) үйрету.
Сөйлеммен жұмыс, байланыстырып сөйлеуге уйрету
Сұрақтарға жауап беру, өз ойын дұрыс жеткізе білу. Сөйлемдерді әртүрлі дауыс ырғағында қолдану.
Көркем шығармаларды тындау, сүрақтарға жауап беру, мазмүнын айту, шығармашылық тапсырмалар орындау, ертегілерді сахналау, өлеңді жатқа айту, диалог құрастыру, сурет бойынша және өзінің байқағандарынан әңгіме құрастыру.
Тақпақтар, жаңылтпаштар, санамақтар, жұмбақтар, өлендер жаттау.
Оқуға даярлау
Дыбысталу тілін талдау.
Дыбысталу тілін тыңдай білу және әртүрлі дауыс ырғағындағы (жай сөйлем, сұраулы сөйлем, лепті сөйлем) сөйлемдерді ажырату; 2-4 сөзден тұратын сөйлемдерді графикалық таңбаларын айыра білу; сызба бойынша сөйлем құрастыру.
Сөйлемнен сөзді ажырату; сөздің графикалық таңбасын айыра білу.
Сөзді буынға бөлу; сөзді буынға бөлудің графикалық таңбасын айыра білу.
Дыбыс туралы түсінік. Дыбыстық талдау: сөзден жеке дыбыстарды бөліп алу, сөздегі дыбыстың санын және орын ретін анықтау, дауысты дыбыс пен дауыссыз дыбысты ажырату, дыбыстық сызбалардың графикалық таңбасын айыра алу (дауысты дыбыс – қызыл дөңгелекше, дауыссыз дыбыс – көк дөңгелекше). Сөздің дыбыстық сызбасын ажырата алу, дыбыстық сызбаны «оқи» білу (дауысты – дауыссыз – дауысты), дыбыстық сызбаға сәйкес сөз ойлап табу, дыбыстық сызбаларды салыстыру (дыбыстардың саны, орын реті); дауысты дыбыстың буын жасай алуы.
Жазуға даярлау
Жазу гигиенасы: дұрыс отыру, дәптерді, қаламды дұрыс пайдалану ережелері, саусақтарын жазуға даярлау жаттығуларын жүргізу.
Дәптермен таныстыру, дәптер бетіндегі кеңістікті бағдарлай алу. Дәптердегі үлкен және кіші жолдарды ажырату.
Сызықтар, ою-өрнектер, таңбалар сызу, үзік сызықтарды бастырып жүргізу, әртүрлі сызықтарды бір-бірімен қосу, үздіксіз жүргізіп сызу, әріп элементтерін жазу.
Әліппе кезеңі - 98 сағат
Оқуға үйрету
Сөзге дыбыстық - әріптік талдау жасау. Сөздегі дыбыстарды ажырату, дыбыстарды әріптермен таңбалау; дыбыстық сызбадағы дыбыстың графикалық таңбасын әріппен белгілеу. Дыбыстық - әріптік сызбаны «оқи» білу.
Дыбыстар мен әріптерді оқыту (қазақ тілінің буындық құрылысындағы ерекшеліктерге байланысты жеңіл ашық буынды сөздерден бастап, тұйық, бітеу буынды сөздерді оқыту).
Дыбыстар мен олардың әріптері мынандай ретпен оқытылады:
1-топ - а, т, п, н, г, р ,л, у;
2-топ - ш, й, о, қ, д ,м, 6, с ,ы, ж, ү, ң;
3-топ - е, к, і, ә, и, з, ө, ү, г;
4-топ - я, ю, х, һ, в, ф, е, э, щ ,ц, ч, ъ, ъ.
Әртүрлі буындық құрылымдағы сөздерді дауысты дыбыс әрпіне бағыттап оқу. Әріптер мен буындардан (алдын-ала жүргізілген дыбыстық талдаудан кейін) сөз қүрап оқу.
Сөздерді, қысқа сөйлемдерді, шағын мәтіндерді буындап үзбей және дұрыс, саналы түсініп, мәнерлеп оқу.
Сөйлемнің соңындағы тыныс белгілеріне сәйкес дауыс кідірісін жасап, интонацияны сақтап оқу. Оқу гигиенасы ережелерімен таныстыру.
Жазуға үйрету.
Әріп элементтерін жазу; бас әріптер мен кіші әріптерді жазу, оларды бір-бірімен қосып жазудың негізгі түрлерін меңгерту.
Әріптердің баспа түрі мен жазба түрін ажырату. Әріптерді бір-бірімен дұрыс байланыстырып үздіксіз және ырғақты жазуға; әріптер мен сөздерді жазу жолына дұрыс орналастыруға жаттықтыру.
Дыбыстық талдаудан кейін сөздерді жазуға үйрету.
Сөздерді көшіріп, үлгі бойынша жазу. Баспа және жазба түрдегі мәтіндерді жазу; есту арқылы сөз және 3-4 сөзден тұратын сөйлемдер жаза білу.
Сөйлемдерді дұрыс жаза білу (бас әріптен бастап жазу, соңына нүкте қою).
Жазу гигиенасы: дұрыс отыру, дәптерді дұрыс орналастыру, қаламды дұрыс ұстау.
Ауызша тіл дамыту.
Сөйлеудің дыбысталу мәдениеті.
Сөздің дыбысталуын байқағыштыққа баулу. Сөйлеу тіліндегі кемістіктерді түзету.
Сөзбен жүмыс.
Сөздік қорын байыту. Заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздерді дұрыс тандай білу. Өз ойын дұрыс жеткізе білуге үйрету. Сөздердің мағынасын өз реңкімен ұғып-сезіне білуге тәрбиелеу; көп мағыналы сөздерді, омонимдерді ажырата алу, синоним, антоним (терминдер аталмайды) сөздерді таба білу. Көркем мәтіндердегі бейнелі сөздерді түсінуге үйрету.
Сөйлеммен жүмыс, байланыстырып сөйлеу.
Әліппе мәтіндеріндегі материалдар бойынша байланыстырып сөйлеуді дамыту; оқыған сөйлемдері мен мәтіндері бойынша сұрақтарға жауап беру.
Мәтінді мазмұндап айту; мәтін мазмүны бойынша шығармашылық тапсырмалар орындату: мәтін бойынша салынған көріністерді сөз арқылы суреттеу, сюжетті толықтыру, оқиғаларды, әңгімелерді ойдан құрастыру; Әліппе суреттері, топтама суреттер бойынша әңгіме құрастыру, Әліппедегі мәтіндердің мазмұнын айтып жеткізе білу.
Грамматикалық дұрыс сөйлеуі: сөйлемнің толықтығы, әсерлігі, нақтылығы; өзбетінше әңгіме немесе мәтін мазмұнын айтудағы реттілік пен мазмұндылық.
Әліппеден кейінгі кезең - 126 сағат
Оқу.
Алфавиттегі барлық әріптер бар байланысты мәтіндерді (көлемі 0,5-1,5 беттік) дұрыс, саналы түсініп, мәнерлеп оқу; буындап үзбей оқу және тұтас сөзбен оқу.
Дұрыс оқу: әріптерді тастамай түгел оқу, артық әріп қоспау, орындарын ауыстырмау, басқа әріппен алмастыру.
Саналы түсініп оқу: оқыған мәтіннің мағынасын түсіну, сұрақтарға жауап беру, мәтінге ат қою.
Мәнерлеп оқу: сөзді дауыстап және анық оқу; мәтін түріне байланысты сөйлеу мәнерін сақтау; логикалық екпінді қоя білу; кідіріс жасау; дауыс ырғағын сақтап оқу.
Оқу қарқыны:
I жартыжылдықта минутына 15-20 сөз және белгілер;
II жартыжылдықта минутына 20-25 сөз және белгілер.
Оқу тәсілі: әліппеден кейінгі кезеңде сөзді буындап оқу және тұтас сөзбен оқу.
Оқу материалдары авторлық және халықтық шығармалар: өлеңдер, әңгімелер, ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер, тақпақтар, санамақтар және т.б.
Оқылатын материалдардың тақырыптары:
Қыс.
Төрт түлік.
Шаңырақ шуағы.
Отан.
Көктем.
Адам болам десеңіз.
Жеңіс күні.
Жаз.
Халық ауыз әдебиеті үлгілері.
Байланыстырып сөйлеу тілін дамыту.
Мәтінмен жұмыс: оқыған мәтіннің мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беру; мұғалімнің сұрағына жауап болатын сөйлемдерді мәтіннен тауып оқу; оқыған әңгіме немесе оқиғаға баға бере алу. Мәтіннің мазмұнын айту (толық айту), шығармашылық тапсырмаларды орындай отырып әңгімелеу (мәтінді алған әсерлерімен толықтыру).
Мәтін суреттері бойынша ауызша суреттеп айту. Мәтінді бөліктерге бөлу; бөліктерге ат қою. Мәтіннің көркем тілдік ерекшеліктерімен жұмыс: эпитеттерді, салыстыруларды (термин аталмайды) таба білу; мәтіннен оқиғаларды, кейіпкерлерді бейнелейтін сөздерді табу.
Грамматика. Орфография.
Сөйлеу.
Сөйлеу туралы ұғым: сөйлеудің мағыналық жағынан байланысты сөйлемдерден тұратыны. Ауызекі және жазба тілде сөйлеу туралы түсінік беру.
Дыбыстар мен әріптер.
Дауысты және дауыссыз дыбыстар мен олардың әріптері. Қазақ алфавиті. Жуан және жіңішке дыбыстар мен олардың әріптері. Жуан және жіңішке айтылатын сөздер. Жуан және жіңішке жұп дауыстылар. Буын. Тасымал. Дауыссыз дыбыстардың жуан және жіңішке айтылуы.
Сөз.
Заттың атын білдіретін сөздер (Кім? Кімдер? Не? Не-лер? сұрақтары).
Бас әріптен басталып жазылатын сөздер (Кісінің аты-жөні, жер-су аттары, үй жануарларына қойылатын аттардың бас әріптен басталып жазылатыны).
Заттың қимылын біддіретін сөздер (Не істеді? Не қылды? Қайтті? сүрақтары).
Заттың сынын білдіретін сөздер (Қандай? Қай? сұрақтары).
Заттың санын білдіретін сөздер (Қанша? Неше? Нешінші ? сұрақтары).
Сөйлем.
Сөйлемнің анықтамасын бір-бірімен мағыналық жағынан байланысты сөздер тобы ретінде түсіндіру.
Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылатыны. Сөйлемнің соңына қойылатын тыныс белгілері.
Мәтін.
Әртүрлі мәтіндерді оқу. Мәтіннің тақырыбын анықтау. Мәтінге ат қою. Мәтіннен түсініксіз сөздерді табу. Берілген сөйлемдерден мәтін құрастыру.
Жазу.
Көшіріп жазу; есту арқылы жазу, есте сақтап жатқа жазу, сұрақтарға жазбаша жауаптар жазу, өздігінен шығармашылықпен жазу. Көркем жазу.
Сөз, сөйлем, шағын мәтіңдер жазу.
Тест-тапсырмалар орындау.
III. ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ, БІЛІК ЖӘНЕ ДАҒДЫЛАРЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
1-сынып оқушылары:
Әліпби әріптерін (таңбасы, жазба, бас, кіші);
дыбыс пен әріптің дұрыс атауын;
дыбыс пен әріптің негізгі өзгешеліктерін («дыбысты естимін және айтамын»);
дауысты және дауыссыз дыбыстарды («дауысты дыбыстар әндетіліп, созылып айтылады, ауа кедергісіз шығады»);
дұрыс жазу ережесін: 1) кісі аттары мен үй жануарлары және жер-су аттарының, сөйлемнің бірінші сөзінің бас әріппен жазылуы; 2) сөйлемдегі әрбір сөздің бөлек жазылуы; 3) сөйлем соңына тиісті тыныс белгінің (нүкте, сұрақ, леп) қойылуы;
сөйлем, сөз, буын, дыбыс туралы;
сөз мағынасы туралы (сөздің заттың, құбылыстың, қимылдың, сапаның атауы екендігі; мағынасы мәндес, қарама-қарсы, дыбысталуы бірдей, бірақ беретін мағыналары әр басқа сөздердің болатындығы) біледі.
Сөз, сөйлемнің шегін таба алады; сөзді буынға бөледі;
саналы, дұрыс, бірқалыпты буындап және тұтастай минутына 20-35 сөз оқиды (белгілерімен қосқанда);
мәнерлеп, дұрыс, түсініп оқуға дағдыланған;
монолог, диалог арқылы берілген синтаксистік құрылымдағы хабарлы, сұраулы және лепті сөйлемдердің оқылу ерекшеліктерін ажырата біледі;
кіші, бас әріп элементтерін жазу, оларды каллиграфия нормасына сақтай отырып, бір-бірімен байланыстырады;
жазуда орфографиялық және пунктуациялық ережелерді қолданады;
баспа әріптермен берілген мәтінді көшіріп жазады (10 белгіден кем емес);
сөздерді есту арқылы жазады (мұғалім сөздерді орфоэпиясы бойынша оқиды) (жыл соңында 10-15 сөз);
сөйлеуден сөзді бөліп алады; оны сызбамен көрсетеді;
бөліп алынған сөзге сұрақ қоя алады (кім? не? қандай? не істеді? қайтті? нешеу?);
сөйлеуден сөйлемді ажыратады және бөліп алады, мәтіннен оның орнын (шегін) таба алады; сөйлемнің сызбасын сыза алады;
сөзді буынға бөледі және оны графикалық түрде белгілейді;
сөздің дыбыстық және дыбыстық-әріптік сызбасын көрсете алады;
сөздегі дауысты, дауыссыздарды ажыратады;
затты не құбылысты, сапаны немесе қимылды білдіретін сөздерді таба алады;
тыңдағанын түсінеді, сұрақтарға толық жауап береді, диалогқа түседі, әңгімеге қатысады;
әңгіменің логикалық жүйесін сақтай отырып, естіген немесе оқыған мәтінін өз сөзімен айтып береді; оқыған немесе әңгімесіне өзінің бағасын бере алады;
тірек сөздер, сюжетті картиналар арқылы 4-5 сөйлемнен тұратын әңгіме құра алады;
мәтіннің берілген басы мен соңы арқылы мәтін, диалог құрастырады;
затты, құбылысты, аңдарды сипаттайды, өз тәжірибесінде 4-6 сөйлемнен тұратын әңгіме құрайды;
берілген тақырыпқа диалог құрастырады, сөйлеу әдебі сөздерін (амандасу, алғыс айту, кешірім сұрау) пайдаланады;
картина арқылы елестеуі (қиялдауы) бойынша шығарма жаза алады (4-6 сөйлем).
IV. ПӘНДІ оқытудың әдістемелік жүйесінің ерекшеліктері
Бірінші сыныптағы сауат ашуды оқытудың өзіндік әдістемелік ерекшеліктері бар. Мұғалімге пәнді оқытудағы өзіндік әдістемелік ерекшеліктерді білудің маңызы зор. Өйткені бұл сыныпта сауат ашу жұмыстарымен қоса тілдік грамматикалық ұғымдар да қоса меңгертіледі.
6 жасар баланың сауатын ашу, тілін дамыту – олардың физиологиялық-психологиялық ерекшеліктеріне негізделе отырып жүзеге асырылатын, баланың ойын әрекетінен оқу әрекетіне өтуін қамтамасыз ететін үдеріс.
Осыған орай балалардың алты жастан бастап сауатын ашу жүйесі:
1-сыныптың тұтасымен сауат ашуға берілуімен;
оқу мен жазу жұмыстарының кіріктірілуімен;
сабақ уақытының кезеңдерге бөлінуімен т.б. ерекшеленеді.
Алты жасарлар балалардың:
біріншіден, зейіні тұрақсыз болғанымен, қабылдауы қарқынды келеді;
екіншіден, танымдық қабілеті жоғары;
үшіншіден, ұйымдастырылған түрлі әрекетке белсенді.
Сондықтан оларға арналған оқыту үдерісінің өзіндік ерекшеліктері болуы шарт. Білім мазмұнының көлемі шағын, құрылысы қарапайым болумен қатар, білім беру мен тәрбиелеу баланың жеке тұлға ретінде дамуына бағдарлануы тиіс. Сондай-ақ, оқыту үдерісіндегі түрлі әрекеттер ойынға негізделіп құрылуы қажет.
Дамыта оқыту жүйесінде ұйымдастырылатын сабақ құрылымында да өзгешеліктер болады. Оқушының оқу-танымдық әрекетінің психологиялық ерекшеліктеріне байланысты сабақ үш кезеңге сай ұйымдастырылады:
мотивациялық-бағдарлау кезең;
операционалдық-орындаушылық кезең;
рефлексиялық-бағалау кезең.
Мотивациялық-бағдарлау кезеңде оқу міндеттері қойылып, оқушылардың сабаққа қызығушылығын оятатындай тапсырмалар мен жұмыс түрлері ұйымдастырылады.
Операционалдық-орындаушылық кезеңде нақты оқу тапсырмаларын орындау арқылы оқушылар жаңа теориялық ұғымды өзара талқылайды, соның негізінде теориялық білімін бекітеді, оны қолдануға үйренеді.
Ал рефлексиялық-бағалау кезеңінде оқушының теориялық түсініктерді меңгеруі тексеріледі, түзетулер енгізіліп, қайта қорытындыланады.
Бастауыш сыныпта жаттығулардың алатын орны ерекше. Қазіргі талапқа орай тілдік-грамматикалық жаттығулар, ойын жаттығулары, сөйлеу жаттығулары, рефлексиялық жаттығулар орындатылады.
Ойын жаттығулары оқушылардың оқу-танымдық қызметін ойын (пәндік, пәнаралық, сюжеттік, рөлдік ойындар) арқылы басқаруға мүмкіндік береді. Білім алушының өзін көрсетуіне, жолдасының пікірін ескеруіне, қарым-қатынас жасауына, стандартты емес жағдайда өз білімін қолдана білуіне ықпал етеді. Ойын және сөйлеу жаттығулары арқылы қатысымдық және ақпараттық дағдыларды қалыптастыру міндеті шешіледі. Сонымен бірге жоспарлау және мақсат қою, технологияларды қолдану, іс-әрекеттің нәтижесін бағалау аспектілерін сабақта жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Тірек сызбалардың проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыруда үлкен рөлі бар. Өйткені мұндай сызбалар арқылы тілдік категориялардың ұқсастығын, айырмашылығын, өзіндік ерекшеліктерін салыстырып көрсетуге болады. Сызбаларда көбінесе дерексіз байланыстар мен қатынастар көрсетіледі. Мәселен, тірек сызба бойынша сөйлем құратуға, сөйлемдегі сөздердің байланысын көрсетуге болады. Сонымен қатар тірек сызбалар дербестікті дамыту үшін де қолданылады.