скачать doc
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
5 сынып
Аcтана 2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ
жалпы білім беретін мектептің 5 сыныбына арналған
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Астана 2010
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 09.07.2010 жылғы №367 бұйрығымен бекітілген
Бағдарлама авторлары: Тоқбергенова У.Қ., Карбаева Ш.Ш,
Қазақбаева Д.М., Нұралиева С.К.
Жалпы білім беретін мектептің 5 сыныбына арналған «Жаратылыстану» оқу бағдарламасы.– Астана, 2010. – 18 б.
© Ы.Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім беру академиясы, 2010
І
. ТҮСІНІК ХАТИнтеграцияланған «Жаратылыстану» оқу пәні жалпы орта білім беру деңгейіндегі міндетті пәндердің қатарына жатады. Жаратылыстанымдық білім табиғаттың бөлігі ретіндегі адамға тек табиғат дүниесін ғана емес, сол дүниедегі өзінің орнын да саналы түсінуге және тұлғаның дүниетанымдық, мәдени үйлесімді және практикалық бағытталған сапаларын қалыптастыруға ықпал етеді.
Оқу пәні ретіндегі «Жаратылыстану» пәнінің оқу бағдарламасына физика, биология, география, химия және астрономия ғылым салаларынан қазіргі заманғы базалық жаратылыстанымдық түсініктерді біріктіретін тақырыптар енгізілген.
Бұл оқу бағдарламасына келесі бөлімдер кіреді: түсініктеме, оқыту кезеңдері бойынша сағаттарға бөлінген оқу пәнінің мазмұны, оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар, оқытудың әдістемелік жүйесінің ерекшеліктері. Сонымен қатар бағдарламада мұғалімнің сыныпта көрсететін көрсетілімдері, оқушылардың орындайтын лабораториялық және практикалық жұмыстарының минимал жиынтығы берілген.
«Жаратылыстану» білім саласы үшін ортақ зерттеу объектілеріне: адам, қоршаған тірі және өлі табиғат, техника және технология жатады. Бұл объектілерді біріктіре қарастыру оқушылардың әлем туралы, табиғаттың маңызды құраушысы ретіндегі және оған әрекет етуші саналы тіршілік иесі ретіндегі адам туралы біртұтас көзқарасты қалыптастырудың қажеттігінен туындайды.
«Жаратылыстану» пәнін негізгі орта білім беру деңгейінде оқытудың мақсаты оқушылардың материалдық дүниенің біртұтастығы және жүйелілігі туралы білімдерін қалыптастыру және оларды табиғатты зерттеуде қолданылатын жаратылыстану ғылымдары қолданатын тәсілдермен таныстыру болып табылады.
Оқу пәнінің міндеттері:
әлемнің бірыңғай ғылыми–жаратылыстанымдық бейнесін түсіну үшін жаратылыстанудың негізгі ұғымдарын игеру,
қоршаған дүниені танып–білудің ғылыми–жаратылыстанымдық әдістерін қолдана алу (бақылау, өлшеу, тәжірибе жүргізу, зерттеу жоспарын құру, нәтижелерді, қорытындыларды интерпретациялау) және экологиялық сауатты және денсаулыққа қауіп келтірмейтін іс–әрекетті жүзеге асыра алу, жаратылыстану пәндері бойынша оқып–үйренуге және күнделікті іс–әрекетке қажетті мәліметтер жинастыру үшін түрлі ақпарат көздеріне ізденіс жүргізе алу біліктерін дамыту.
5–сыныптағы жаратылыстанымдық білімнің мазмұны:
оқыту мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келу;
оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес болу;
оқу пәні мазмұнының «Қоршаған әлем» курсы мазмұнымен сабақтастығы;
ғылыми–жаратылыстанымдық білім берудің практикалық және қолданбалы бағытталуын күшейту;
білім беру мазмұнында Қазақстан табиғатының аймақтық ерекшеліктерінің көрініс табуы сияқты принциптерге сәйкес құрылған.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті бастауыш, негізгі, жалпы орта білім беру стандартының негізгі ережелеріне (2010 ж.) сәйкес типтік оқу жоспарында жаратылыстану пәнін негізгі орта білім беру деңгейінде (5–сынып) оқытуға бөлінетін апталық сағат саны аптасына 2 сағатты, барлығы 68 сағатты құрайды.
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі негізгі орта білім беру деңгейіне сәйкес мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартының аясынан тыс білім беру мазмұнын қалыптастыруға бағытталған. Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата–аналардың сұраныстарына сәйкес бағдарламалар дайындалып, ол қызығушылығы бойынша түрінде жүзеге асады. Мысалы, «Табиғат және адам», «Жасыл дәріхана», «Туған жер» және т.б.
ІІ. ОҚУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
5–СЫНЫП
(барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағаттан)
Табиғатты ғылыми танып білу әдістері (2 сағат)
Жаратылыстану – табиғат туралы ғылымдардың жиыны. Табиғатты танып білудің жаратылыстану ғылыми әдістері: бақылау, эксперимент, өлшеу және т.б. Табиғат туралы білімді адамның практикалық іс–әрекетінде пайдалануы.
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
Өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік әлеміндегі күздегі құбылыстарын, ауа–райын бақылау.
Жұлдызды аспан (4 сағат)
Жұлдызды аспан. Жұлдыздар жүйесі. Күн – бізге ең жақын жұлдыз. Күн жүйесі. Жер және Күн жүйесінің басқа планеталары. Аспан шырақтарының қозғалысы (Күн, жұлдыздар). Ғарышты зерттеу.
Көрсетілімдер:
1. Күн жүйесінің моделі.
2. Жұлдызды аспанның карталар мен атластарда бейнеленуі.
3. Юпитер және оның серіктері.
4. Сатурн және оның сақиналары.
Оқу бейнефильмі.
Күн жүйесінің денелері.
Жер – күн жүйесінің планетасы (9 сағат)
Жер әлемнің бөлігі ретінде. Күн жүйесіндегі Жердің орны. Жердің өлшемдері. Жердің өз осін (білігін) айналуы. Жердің Күнді айналуы. Адамның Жер және оның Әлемдегі орны туралы түсінігінің дамуы.
Ай – Жер серігі. Айдың ұзақтығы. Ай фазалары. Адамның Айды зерттеуі. Жердің жасанды серіктері. Жерді Ғарыштан зерттеу. Жер туралы білімнің дамуы.
Көрсетілімдер:
1. Жыл мезгілі ішінде Жердің жарты шарының жарықталуының өзгеруі (теллурий).
2. Ғарыш апараттарын және орбиталдық бекеттерден түсірілген Айдың, Жердің, Шолпанның, Марстың суреттері.
3. Жер бетінің карталарда бейнеленуі.
4. Әр түрлі масштабтағы аэрофотосуреттер.
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
1. Жұлдызды аспанды, Күннің батуын бақылау.
2.Жарықтың түсу бұрышынан жарықталудың тәуелділігін бейнелейтін тәжірибелер.
3. Телескоптың көмегімен Ай бетін бақылау.
4. Планетарийге, обсерваторияға немесе метеостанцияға экскурсия.
Жер литосферасы (4 сағат)
Жердің ішкі құрылысы. Материктер мен аралдар. Таулар. Жазықтықтар. Тау жыныстары, оны адамның шаруашылықта пайдалануы.
Топырақ жамылғысы – ерекше жер қабығы.
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
1. Таудың және жазықтықтың орналасуын карта бойынша анықтау.
2. Карта бойынша жергілікті жердің биіктігін анықтау. Жергілікті жердің рельеф формаларын зерделеу. Табиғатта өзін–өзі ұстау ережелерімен танысу.
Жер гидросферасы (6 сағат)
Дүниежүзілік су айналым. Мұхит суы –гидросфераның басты бөлігі. Көлдер. Өзендер. Су қоймалары. Жерасты сулары. Ауыз суды тазалау.
Жердегі тіршілік үшін судың маңызы. Адамның іс–әрекетінің әсерінен су қоймаларының өзгеруі. Су қоймаларын ластанудан қорғау.
Көрсетілімдер:
1. Карта (физикалық, климат картасы және т.б.), арнайы жасалған ландшафтың үлгісі, кестелер, су ағыстарының картасы, Жер бетінің табиғат зоналарының картасы.
2. Табиғаттың апат құбылыстар бейнеленген таспа көрсетілімдер.
Табиғатқа бақылау және практикалық жұмыстар:
1. Картадан мұхиттар мен теңіздердің, бұғаздар мен шығанақтардың, өзендер мен көлдердің орналасуын көрсету.
2. Мұхиттарды, ірі теңіздерді, өзендер мен көлдерді кескін картаға түсіру.
Топсеруен.Жергілікті жердің су қоймаларының физикалық–географиялық ерекшеліктерін, ондағы өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен танысу және оның адамның іс–әрекетінің әсерінен өзгерістерін анықтау.
Жер атмосферасы (5 сағат)
Атмосфераның құрамы мен құрылысы. Ауа райы және климат. Ауа – газдар қоспасы. Жер бетіндегі тіршілік үшін ауаның маңызы. Ауаның өндіріс қалдықтарымен, зиянды газдармен ластануы. Ауаны ластанудан қорғау.
Көрсетілімдер:
1.Ауадағы жанғыш заттар.
2.Көмірқышқыл газының әсерінен әктәсті судың лайлануы.
3.Өсімдіктердің тыныс алуы (оттегін шығару, көмірқышқыл газдарын сіңіру), адамның тыныс алуы (көмірқышқыл газын бөлу).
Табиғатқа бақылау және практикалық жұмыстар:
Бұлттарға бақылау жасау, ашық және жауын–шашынды күндері ауаның температурасын өлшеу, желдің бағытын анықтау.
Физикалық дене және зат (6 сағат)
Физикалық дене. Зат.Қатты, сұйық және газ тәрізді денелердің қасиеттері (серпімділік, пластикалық, аққыштық).
Затты құрайтын бөлшектер (атомдар және молекулалар). Олардың қозғалысы және өзара әрекеттесуі. Диффузия құбылысы.
Көрсетілімдер:
1.Физикалық дене (қатты, сұйық және газ тәрізді).
2.Қатты денелердің және сұйықтардың көлемі мен пішіні.
Сұйықтардың аққыштығы.
Қорғасын цилиндрлердің байланысуы.
Диффузия құбылысы.
Гранит, темір ұнтағы және кварцты құм қоспасы).
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
1.Газдың сығылғыштығы мен серпімділігін бақылау.
Әр түрлі серпімділігі, пластикалығы және аққыштығы.
Зат бөлшектерінің әрекеттесуі бойынша тәжірибелер.
Суды бояудың аз мөлшерімен бояу.
5. Өлшеуіш цилиндрдің бөлік құнын анықтау (мензурка).
6 . Дене көлемін өлшеу.
Жарық құбылыстары (3 сағат)
Жарық. Жарық көздері. Күн. Жарықтың таралуы. Күн және Ай тұтылулары. Жарық жылдамдығы.
Көрсетілімдер:
1.Жарықтың түзу сызықты таралуы.
2.Жарықтың шағылуы.
3.Жарықтың шағылу заңы.
4.Жазық айнадағы кескін.
5. Жарықтың айналық және диффузиялық шағылуы.
6. Жарықтың сынуы.
7.Линзаның көмегімен кескіндер алу.
8.Үш жақты призманың көмегімен ақ жарықты спектрге жіктеу.
9.Перископ құрылысы.
10.Спектрдің әр түрлі бөлігіне орналасқан түрлі түсті таспаларды бақылау.
11.Түстерді қосу (айналмалы дискіде).
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
Көлеңкелер мен жартылай көлеңкелерді бақылау.
Жарықтың шағылу заңын зерттеу.
Жазық айнадағы нәрсе кескіні.
Жазық параллель пластинаның қырларынан жарықтың сынуы.
Линзаның көмегімен кескіндер алу.
Фотосинтез бойынша тәжірибелер.
Өсімдіктердің жарыққа бағытталуы.
Өсімдіктерді бөлменің жарық жерлеріне орналастыру.
Жылу құбылыстары (4 сағат)
Температура, оны өлшеу тәсілдері. Термометрлер. Температуралық шкалалар. Қыздыру кезінде дене өлшемінің өзгеруі.
Қатты денелердің балқуы мен қатаюы. Булану және конденсациялану (ауадағы су буы, ауаның ылғалдылығы).
Көрсетілілмдер:
Жылулық қозғалыс моделі
Әр түрлі денелердің жылу өткізгіштігі
Металдардың жылу өткізгіштігіндегі айырмашылықтар.
Сұйықтар мен газдардағы конвекция.
Әр түрлі сұйықтардың булануы.
Судың қайнауы.
Судың төменгі қысымда қайнауы.
Судың үш күйін бақылау.
Дыбыс құбылыстары (4 сағат)
Айналадағы дыбыс. Дыбыстың таралуы. Инфрадыбыс және ультрадыбыс. Жаңғырық. Музыкалық дыбыстар. Шу және оның тірі организмдерге әсері. Шумен күресу тәсілдері.
Көрсетілімдер:
1.Тербелетін дене дыбыс көзі ретінде
2.Дыбыс қаттылығының тербеліс амплитудасына тәуелділігі.
3.Әр түрлі орталардың дыбыс өткізгіштігі.
4.Дыбыстардың көмегімен жануарлардың кеңістікте бағдарлануы бейнеленген суреттер немесе кестелер.
Адам құлағының моделі.
Бақылаулар мен практикалық жұмыстар:
1.Дыбыс шығаратын денелердің тербелуі (бекітілген металл сызғыш және т.б.).
2.Әр түрлі денелердің дыбыс өткізгіштігі.
3.Музыкалық дыбыстар, құстардың сайрауы, жануарлардың дыбыс шығаруы.
Табиғат әсемдігін, әр түрлі дыбыстарды, құстардың сайрауын, орманның шуылын қабылдау үшін топсеруен.
Электр және магнит құбылыстары (4 сағат)
Денелердің электрленуі. Электроскоп. Электр заряды. Электр зарядының екі түрі. Ток көздері.
Атмосферадағы электрлік құбылыстар және олардың өсімдіктердің өсуіне әсері.
Тұрақты магниттер. Компас. Жердің магнит өрісі.
Көрсетілімдер:
1.Электроскоп
2.Ток көздері
3.Темір кесегінің ерекше қасиеттері.
4.Жолақша магнит, магнит бағдаршасы.
5.Тұрақты магниттердің өзара әрекеттесуі.
6.Жердің магнит өрісі.
Практикалық жұмыс:
Магниттің қасиетін зерделеу.
Механикалық қозғалыс (2 сағат)
Қозғалыс. Қозғалыстың салыстырмалылығы. Инерция құбылысы. Денелердің тепе–теңдігі.
Көрсетілімдер:
1. Қозғалыстың салыстырмалылығы.
2. Инерция құбылысын сипаттайтын тәжірибелер.
Оқу кинофильмдері
1. Санақ жүйесі.
2. Механикалық қозғалыстың салыстырмалылығы.
Тірі ағзалар (9 сағат)
Ғаламшардағы тіршілік. Жануарлар мен өсімдіктердің биологиялық көптүрлілігі, олардың ғаламшарда біркелкі таралмауы. Табиғаттағы жануарлардың көптүрлілігі және олардың адам өміріндегі рөлі.
Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі. Өсімдіктердің негізгі топтары: папоротниктәрізділер, қылқанжапырақтылар, гүлтектестер. Бөлме өсімдіктері. Дәрілік өсімдіктер. Республикадағы мәдени өсімдіктер. Өсімдіктердің экологиялық топтары.
Саңырауқұлақтар. Табиғи қауымдастық. Жасанды қауымдастық.
Көрсетілімдер:
1.Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың кестелердегі, кеппешөп экземплярларындағы, жиынтықтардағы, үлгі көшірмелердегі (муляж), тірі ағзалардағы алуан түрлілігі.
2. Адам мүшелерінің үлгісі мен үлгі көшірмелері (муляжі).
Бақылаулар және практикалық жұмыстар:
1.Өсімдіктердің өсуі мен дамуы.
2.Сапасы әр түрлі қағаз жолақтарымен судың көтерілуі.
3.Бөлме өсімдіктерін күтіп–баптау (олардың жарық пен жылуға деген талаптарын ескере отырып орналастыру, суғару, минералмен қоректендіру, топырағын қопсыту, жапырақтарын тозаңнан тазарту және т.б.).
4.Бөлме өсімдіктерін қиып, қайта өсіру.
5.Тұқымдарды өсіру.
6.Тірі табиғат бұрышындағы жануарларды, үй жануарларын күтіп–баптау, жабайы жануарларды тамақтандыру.
7.Оқу–тәжірибелік және ауладағы бау–бақшада өсімдіктер өсіріп, оларды көбейту.
8.Мектепті және өзі тұрғылықты жерін жасыл желектендіру. Өсімдіктерді күтіп–баптау.
Табиғатқа топсеруен. Өсімдіктер мен жануарлар өміріндегі көктемгі құбылыстармен (өсуі, дамуы және көбеюімен) танысу.
Адам және табиғат (6 сағат)
Адам – табиғаттың саналы бөлшегі. Адамның табиғатпен байланысы. Табиғат байлықтары. Табиғи және адамның іс–әрекеті нәтижесінен табиғаттағы өзгерістер.
Қоршаған ортаның ластануы. Қорықтар. Қазақстанның қорықтары. Қызыл кітап. Жер табиғатын пайдалану және оны қорғау мәселелерін шешудегі халықаралық ынтымақтастықтар.
Адамның ғарыш кеңістігін игеруі.
Көрсетілімдер:
Табиғат көріністерін адамның салауатты өмір салтын бейнелейтін түрлі–түсті суреттер.
III. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІНЕ
ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
5–сынып оқушысы:
атмосфералық құбылыс, диффузия құбылысы,
Жер қабықтарының қозғалыс түрлері; таулар мен жазықтықтардың пайда болуы, адам әрекетінен топырақтың, ауа температурасының биіктіккке қатысты өзгеруі, табиғи және жасанды құбылыстардан, адам әрекетінен табиғаттың өзгерісі, атмосферадағы ауаның, мұхиттағы судың қозғалысы, атмосферадағы қауіпті табиғи құбылыстар, судың Әлемдік айналысы,
қатты, сұйық, газ тәрізді денелердің қасиеттері,
экологиялық факторлардың табиғи және жасанды қауымдастықтағы тірі организмдерге әсері туралы түсінік алуы тиіс.
«Жер планетасы», атом, молекула, металдар және металл еместер, атмосфералық қысым, диффузия, Әлем, Күн жүйесі, географиялық қабық, Жер қабығы, тау жынысы, дыбыс, жылулық қозғалыс, температура, жылу берілу, конвекция, сәуле шығару, литосфера, атмосфера, гидросфера, денелердің электрленуі сияқты ғылыми - жаратылыстанымдық ұғымдар мен шамалардың мағынасын:
табиғи жүйелердің дамуын дәлелдейтін деректерді (мысалдар келтіру арқылы);
табиғи жүйелер мен адамның белгілерін (мысалдар келтіру арқылы);
Жердің план және картада бейнеленуін, масштаб және оның түрлерін, географиялық координаталарды;
құрлық бетіндегі негізгі рельеф формаларын; материктер мен мұхит шұңғымаларын;
магмалық, шөгінді және метаморфты тау жыныстарын;
мұхит алабындағы құрылық түрлерін: аралдар мен түбектерді;
вирустар мен бактериялардың жалпы құрылысы мен тіршілік ету әрекетін, ауруды қоздыратын вирустар мен бактерияларды;
саңырауқұлақтардың тіршіліктері мен құрылыс ерекшеліктерін;
табиғаттағы өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін;
Жердегі тіршілік үшін Күн жарығы мен жылуының мәнін;
зарядтардың екі тегін және олардың әрекеттесуін;
электр тогының әрекетін (жылулық, магниттік, химиялық);
жарықтың түзу сызықпен таралуын;
дыбыс көзі – тербелмелі дене екендігін;
тірі биологиялық объектілермен, кеппешөптермен, муляждармен, препараттармен, лабораториялық жабдықтармен және т.б. жұмыс істеу ережелерін;
жергілікті табиғи кешендегі компоненттердің біріне адам әрекеті салдарынан олардың мүмкін болатын өзгерістері туралы;
биосферадағы тірі организмдердің әр түрлілігін;
органикалық дүниедегі байланыстарды, заттардың биологиялық айналымын;
Күн жарығы мен жылуының Жердегі тіршілік үшін мәнін;
физикалық, биологиялық, географиялық, химиялық, астрономиялық құбылыстардың ерекшеліктерін;
адамның негізгі қызметі мен әрекеттерін және олардың табиғатқа әсерін білуі тиіс.
модельдерде Жер құрылысын және оның қабықтарын көрсете алуы;
карта бойынша географиялық координаталарды, қарастырылатын жердің орналасу орнын көрсете алуы;
әр түрлі тіршілік иелері мен адамдардың Жер сферасына (литосфера, атмосфера, гидросфера), табиғи жүйелерге әсерін дәлелдейтін мысалдарды келтіре алуы;
тау жыныстарының құрамында және жеке кездесетін минералдарға мысалдар келтіре алуы;
–қарапайым физикалық, биологиялық, химиялық тәжірибелерді жүргізе алуы;
практикалық жұмыстарды (өсімдіктер мен жануарлардың қоректеру, қозғалыс, дем алу тәсілдері, гүлді өсімдіктердің және т.б. көбею жолдарын зерделеу) жеке дара немесе топ ішінде орындай алуы;
табиғатта практикалық жұмыстарды жүргізу ережелері мен нормаларын сақтауы;
жергілікті жердің шағын аумағын көзбен мөлшерлей отырып, қарапайым өлшеуіш құралдары арқылы жоспарын құра алуы;
әр түрлі картографиялық карталарды ажырата алуы;
қашықтықты (сызғышпен), көлемді (мензуркамен), атмосфералық қысымды (барометр–анероидпен), ауа ылғалдылығын (гигрометрмен), жауын–шашын мөлшерін (жауын–шашын өлшегішпен), күн сәулесінің түсуін (теллуриймен), биіктік айырмашылығын (мектеп нивелирімен) өлшей алуы және өлшенген шамаларды (график, математикалық символ, сурет түрінде) өңдей алуы;
минаралдар, тау жыныстары, пайдалы қазбалар топтамаларын ажырата алуы;
жергілікті жерде неғұрлым көп тараған өсімдіктерді ажырата алуы;
үйде өсетін және мәдени өсімдіктерді өсіру, үй жануарларына күтім жасай алу дағдысымен қарулануы;
жеке бас гигиенасы, жұқпалы және паразитті аурулардан сақтану ережелерін орындауы;
практикалық жұмыстарды (табиғаттың тірі объектілерімен, муляждармен, микропрепараттармен жұмыс)дара және топта орындай алуы;
игерген білімдерін күнделікті өмірде кездесетін мәселелерді шешу үшін қолдана алуы;
география, биология, физика, химия және астрономия бойынша игерген білімдерін өзінің оқу іс–әрекетінде және тұрмыста пайдалану үшін басқа пәндермен байланысына талдау жасай алуы;
адамның табиғатты пайдалануы, тіршілік иелерімен қарым–қатынас жасау, оларға өзінің ықыласын көрсету бойынша ұсынылған жағдаяттарды бағалай алуы тиіс.
IV.ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
5 сыныпқа арналған оқу бағдарламасы пән мазмұнының міндетті көлемі сақталу жағдайында «Жаратылыстану» пәнін оқытуға әр түрлі тұрғыдан қарауды жүзеге асыруға үлкен мүмкіндіктер туғызады. Оның мазмұны оқушылардың «Қоршаған әлем» оқу пәні бойынша алған білімдерін ескере отырып құрастырылған.
Жаратылыстану ғылымдары адамзат мәдениетінде маңызды орын алады. Өзінің мазмұнына деректерді, түсініктерді, заңдарды, теорияларды, модельдерді, іргелі тәжірибелерді, география, биология, физика, химия, астрономия әдістерін және т.б. қамти отырып, адам қызметінің түрлі саласында кеңінен қолданыс табатын түсініктер, ойлау жүйесі мен практикалық қызметі үшін тиімді тәсілдер қоры жинақталады. Жаратылыстану пәні арқылы оған енетін пәндердің жалпы мәдени мәнділігін және оның негізінде ғылыми дүниетанымды және көзқарасты қалыптастыру қазіргі кездегі оқу пәнінің басым мақсаттарына жатады.
Оқу бағдарламасында, адамның табиғатпен өзара қарым–қатынасы, адамның Әлемдегі және планетадағы орны, өмірдің мәні мәселелері және оқушыларға білім беруде және тәрбиелеуде үлкен мәні бар лабораториялық және практикалық жұмыстар маңызды орын алады.
Оқу бағдарламасының базалық мазмұны мұғалімге оқушыларда практикалық тапсырмалар орындау біліктерін қалыптастыруға көмектеседі.
Барлық оқу үдерісі коммуникативті негізде құрылады, ал бұл құзыретті - бағдарланған тапсырмалардың коммуникативтік, ақпараттық, проблемаларды шеше алу құзыреттерін жүзеге асыруға бағыталған кешенділік сипаты болуын ескереді.
Бағдарламада «Жаратылыстану» оқу пәнінің мазмұны пәнішілік байланыстарды, оқу прцесінің логикасын, оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып нақтыланады; сыныпта орындалатын көрсетілімдер мен лабораториялық жұмыстардың минимал жиынтығы анықталады, құзыретті–бағдарланған тапсырмалар ұсынылады.
Табиғат құбылыстарды, тарихи–өмірбаяндық материалдарды зерделеуде пәндік дағдылармен қарулануға және пәнді жақсы түсінуге математикамен, информатикамен пәнаралық байланыс арқылы қамтамасыз етіледі.
«Жаратылыстану» оқу пәнін зерделеуге саналы қатынас шығармашылық тұлғаның қалыптасуына ықпал етеді, яғни бұл пән оқушылардың ой–өрісінің қарқынды дамуына маңызды үлес қосады, сондай–ақ эстетикалық талғамдылықты, әдемілікті, адам ойының күштілігін және оның қоршаған ортаны тану қабілетінің молдығын сезіне біледі.
Оқу бағдарламасында жұмыстың креативті тәсілдеріне және формасына ерекше орын бөлінеді, проблемалық мәселелерді талқылау арқылы ұжымдық жұмыс жүргізу, оқушыларды өзіндік шығармашылық жұмысқа және топта бірігіп және жеке жасайтын қызықты тапсырмаларға бағыттайтын дамытушы сипаттағы шығармашылық тапсырмаларды орындау және практикалық есептерді шығару ұсынылады. «Жаратылыстану» пәні жалпы орта білім беру деңгейіндегі жаңа пән болып табылады, сондықтан оны оқытуға арналған техникалық құрылғылар мен оқу құралдары арнайы жасалынбаған. Осы себептен де оқу бағдарламасында ұсынылған тізім физикадан, химиядан және биологиядан алынған объектілер мен материалдық–техникалық қамтамасыз ету құралдарының үйлесімі болып табылады. Сонымен қатар жаратылыстану бойынша ұсынылған тізім бұл пәндер бойынша берілетін тізім фрагменттерінің қосындысы болып табылмайды. Онда стандарттың міндетті минимумындағы пәнаралық сипаттағы тақырыптардың болуынан жаратылыстану пәнінің кіріктірілген сипаты ескеріледі. Сондықтан, мысалы, химияның тізімінен алынған құралдар мен объектілер физикалық немесе биологиялық мазмұндағы тақырыптарды зерделеу кезінде пайдалануы мүмкін.
Оқу үдерісінде оқушылар өздері байқап көре алатын көрсетілімдер, эксперименттер, қарапайым зерттеулер кеңінен пайдалануы тиіс. Бұл ұсыныстар көрнекілікті қамтамасыз етуге ғана емес, ең алдымен, «Жаратылыстану» пәні бойынша мектеп түлектерінің дайындық деңгейіне қойылатын стандарт талаптарын жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлар туғызуға бағытталған. Талаптарда зерттеушілік, аналитикалық сипаттағы, ақпараттық құралдармен жұмыс істеу сияқты жалпы оқу біліктері маңызды орын алады. Олардың барлығы білім берудің іс–әрекеттік компоненттері болып табылады. Оқу үдерісін материалдық–техникалық жағынан қамтамасыз етілуі бұл міндеттерді тиімді шешуге жеткілікті болуы тиіс.
Жаңа «Жаратылыстану» оқу пәнін ендіру жағдайында оқу сабақтарын өткізу үшін мектептегі арнайы жабдықталған физика, химия, биология оқу бөлмелерін пайдаланған тиімді. Бұл бөлмелердің орны және оларды ұтымды жоспарлау санитарлық–эпидемиологиялық ережелер мен нормалар бойынша анықталады.
«Жаратылыстану» оқу пәнінің мазмұны жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының 8.3.3 тармағында көрсетілген «Жаратылыстану» білім саласының үш мазмұндық желісіне сәйкес құрылады.
Құзыреттілік білім беру жағдайында оқыту үдерісін ұйымдастырудың ең маңызды ерекшелігі оны жаратылыстану пәнінің бағдарламасында көрсетілген білім беруден күтілетін нәтижелерге бағдарлауда болып табылады.
Оқу бағдарламасында адамның табиғатпен өзара қарым–қатынасы, адамның Әлемдегі және планетадағы орны, өмірдің мәні туралы мәселелер, сондай–ақ оқушыларға білім беруде және тәрбиелеуде үлкен мәні бар лабораториялық және практикалық жұмыстар маңызды орын алады.
Оқу бағдарламасының мазмұны мұғалімге оқушыларда жаратылыстану заңдары мен заңдылықтары негізінде практикалық тапсырмалар орындау біліктерін қалыптастыруға көмектеседі.
Оқыту үдерісі түгелдей коммуникативтік негізде құрылады. Бұл тапсырмалардың құзыреттілікке бағдарланған сипатта болуын көздейді, өйткені олар коммуникативтік, ақпараттық және проблемаларды шешу құзыреттерін жүзеге асыруға бағдарланған.
Жаратылыстануды зерделеуге саналы қатынас шығармашылық тұлғаның қалыптасуына ықпал етеді, өйткені бұл пән оқушылардың ой–өрісін дамытады, оларда эстетикалық талғампаздықты, әдемілікті сезіне білуді қалыптастырады, адам ойының шексіз мүмкіндігін ұғынуға мүмкіндік береді және танымдық қабілетті күшейтеді.
Оқу бағдарламасында жұмыстың креативті тәсілдеріне және формаларына ерекше орын бөлінеді, проблемалық мәселелерді талқылау арқылы ұжымдық жұмыс жүргізу, оқушыларды өзіндік шығармашылық жұмысқа және топта бірігіп және жеке жасайтын қызықты тапсырмаларға бағыттайтын дамытушы сипаттағы шығармашылық тапсырмаларды орындау және практикалық есептерді шығару ұсынылады.
5 сыныпқаа арналған «Жаратылыстану» оқу пәні бойынша оқыту технологияларын таңдауда оқу үдерісінің интерактивті бағытта жүзеге асырылатындығын ескеру қажет. Сондықтан, ұсынылатын оқыту әдістерінде мұғалімнің де, оқушының да қызметі көрініс табуы тиіс.
5 сыныпқа арналған «Жаратылыстану» пәнінің кез келген тақырыбын игеру ақпараттық–коммуникативтік технологияларды (ИКТ), негізінен компьютерді оқу құралы ретінде пайдалану түрінде қолдану арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Мұнда ақпараттық–компьютерлік технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылатын оқу материалдарының мазмұны жалпы оқытуға бөлінген сағаттың 15–20%–ын құрайды. Мультимедиялық бағдарламалардың көмегімен сабақ үстінде көрсетілімдік тәжірибе арқылы қарастыруға болмайтын табиғаттағы құбылыстар мен үдерістерді көрсетілімдеуге болады. Виртуалды тәжірибелер құбылыстар мен үдерістердің мәнін оқушылар тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.