скачать doc
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
ХИМИЯ
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
8-9 сыныптар
Аcтана 2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ АКАДЕМИЯСЫ
ХИМИЯ
оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жалпы орта білім беретін
мектептің 8-9 сыныптарына арналған
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Астана 2010
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 09.07.2010 жылғы №367 бұйрығымен бекітілген
Бағдарлама авторлары: Нұрахметов Н.Н., Дүйсебек Ә.Т.,
Бекішев Қ.Б., Нестеренко И.
Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жалпы білім беретін мектептің 8-9 сыныптарына арналған «Химия» оқу бағдарламасы.– Астана, 2010. – 22 б.
© Ы.Алтынсарин атындағы
Ұлттық білім беру академиясы, 2010
І
. ТҮСІНІК ХАТЖалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес «Химия» оқу пәні «Жаратылыстану» білім саласына жатады. Химия пәнін негізгі орта білім деңгейінде оқыту негізгі орта білім оқу бағдарламасы түрінде жүзеге асады. Негізгі орта білім оқу бағдарламасы негізгі орта білім (8-9 сыныптар) курсының базалық мазмұны мен оқушылардың химия пәні бойынша білім жетістіктерін көрсетеді.
«Химия» оқу пәнінің негізгі орта білім беру деңгейіндегі мақсаты оқушыларда қоршаған орта туралы, адам өмірі мен табиғаттағы химиялық процестер мен құбылыстар туралы химиялық білім жүйесін қалыптастырады; химиялық заттармен жұмыс істей білу, алған теориялық білімді практикада қолдана білу біліктілік дағдысын қалыптастырады; табиғатты адамның зиянды іс әрекетінен қорғау, қоршаған ортаны сақтау мәдениетін, экологиялық, гуманистік көзқарас қалыптастырады; Қазақстан Республикасының табиғи ресурсы туралы мәліметтер беріліп, табиғи байлықтарды орынды және тиімді игеруге тәрбиелейді.
Оқу пәнінің міндеттері:
оқушыларда күнделікті тұрмыста және табиғатта кездесетін құбылыстарды түсіндіруге химия ғылымының тәсілдерін, теория, заңдар мен түсініктері туралы білім негізін қалыптастыру;
зат қасиеттерінің, оның құрамы мен құрылысына тәуелділігі жөнінде оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру;
табиғат, зертхана, күнделікті тұрмыста кездесетін химиялық құбылыстарды бақылау, талдау дағдысын дамыту. Құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланысты анықтау;
оқушылардың химиялық құралдар мен реактивтерді пайдалану, күрделі емес зертханалық тәжірибелік есептерді шешу, химиялық білімді практикада қолдану дағдысын қалыптастыру;
әр оқушыға өз өлкесінің, сондай-ақ, Қазақстандағы химия өндірісінің экологияға тигізетін әсерін білу, қоршаған ортаны ластанудан қорғау жолдары туралы білім беру;
оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру, алкоголь мен темекінің, есірткінің зияны туралы қажетті біліммен қамтамасыз ету;
оқушылардың өздігінен білім алу, болашақ мамандық таңдау біліктілігін қалыптастыру;
алған білімі мен біліктіліктерін күнделікті өмірде және болашақта пайдалана білуге дағдыландыру сияқты талап-тілектерін ескереді.
ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының типтік оқу жоспарына сәйкес негізгі орта білім беру деңгейіндегі (8-9 сыныптар) «Химия» оқу пәні бойынша оқу жүктемесі: аптасына 5 сағатты, оқу жылында 170 сағатты, оның ішінде:
8 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты,
9 сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты құрайды.
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі оқушылардың бағдаралды дайындығын ұйымдастыруға бағытталған әрі оларды дамытудың сараланғандық сипатын қамтамасыз етеді және балалар мен ата-аналардың талап-тілектері ескеріле отырып құрылады.
ІІ ОҚУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
Оқу пәнінің базалық мазмұнын сағат санын көрсете отырып, сыныптар бойынша бөлу Мемлекеттік жалпыға міндетті орта жалпы білім стандартында берілген типтік оқу жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
8 - сынып
(барлығы 102 сағат, аптасына 3 сағаттан)
1-ші тақырып. Кіріспе. Бастапқы химиялық ұғымдар (27 сағат)
Химия нені оқытады. Заттар. Таза заттар мен қоспалар. Қоспаларды бөлу әдістері. Физикалық және химиялық құбылыстар. Химиялық реакцияның белгілері мен жүру жағдайлары. Қоршаған ортадағы химиялық реакциялар.
Атомдар мен молекулалар.
Химиялық элемент. Химиялық элементтердің таңбалары.
Жай заттар мен күрделі заттар. Химиялық формулалар. Валенттілік. Биэлементті қосылыстар формулаларына қарап валенттілік бойынша заттардың формуласын құрастыру.
Салыстырмалы атомдық масса. Салыстырмалы молекулалық масса. Моль. Зат мөлшерінің өлшемі. Авагадро заңы. Мольдік масса. Химиялық формулалар мен реакция теңдеулері бойынша есептеулер.
Көрсетілімдер
Жай және күрделі заттың үлгілері (металл, бейметалл).
Зат мөлшері бір мольге тең қосылыстар
Магнийдің ауада жануы
Аммоний бихроматының айырылуы
Зертханалық тәжірибелер
Берілген заттардың физикалық қасиеттерін зерттеу
Қоспаларды бөлу
Практикалық жұмыстар
Химиялық тәжірибе кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережелерімен танысу.
Зертханалық құралдармен жұмыс істеп үйрену.
Лабораториялық құрал-жабдықтармен (санауықтар, сүзгіштер, стакандар, өлшеуіш шыны құралдар, колбалар, цилиндрлер) танысу. Лабораториялық штативтермен және қыздыру құралдарымен (спирт шамы және электрқыздырғыштар) жұмыс істеу тәсілдері.
Физикалық және химиялық құбылыстарды зерттеу
Ластанған ас тұзын тазарту.
Есептер
Химиялық формуласы бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын есептеу.
Химиялық формуласы арқылы күрделі заттың белгілі массасы бойынша, оның құрамындағы элементтің массасын табу және кері есептеулер.
Зат мөлшері мен заттың массасының арасындағы байланысқа есептеулер.
Зат мөлшері және атом мен молекула сандарының араларындағы байланысқа есептеулер.
Химиялық реакциялардың теңдеулері бойынша есептеулер.
2-ші тақырып. Оттек. Ауа. Жану. Оксидтер (11 сағат)
Оттек – химиялық элемент және жай зат. Оттектің табиғатта таралуы, маңызы. Оттекті лабораторияда судан, сутек пероксидінен және калий перманганатын алу. Оттекті өнеркәсіпте алу. Өршіткі (катализатор) туралы ұғым. Оттекті танып білу. Оттекпен жұмыс істеген кездегі сақтық шаралары.
Оттектің физикалық қасиеттері. Химиялық қасиеттері: көмірмен, күкіртпен, фосформен, темірмен әрекеттесуі. Жай және күрделі заттардың тотығуы. Оттекті қолдану. Жану. Химиялық реакциялардың жылу эффектісі. Экзо-, эндотермиялық реакциялар. Отынды жағу тәсілдері. Жанудың пайда болу және тоқталу шарттары. Өрттен сақтану шаралары. Оксидтер. Құрамы. Оксидтердің атаулар жүйесі.
Ауа. Ауаның құрамы. Ауаның ластану көздері. Атмосфераны ластанудан сақтау. Ауаны және оның құрамына кіретін газдарды пайдалану. Оттектік табиғаттағы айналымы. Қазақстан республикасы Конститутциясы: ауаны ластанудан сақтау туралы.
Газдар жайлы түсінік. Авогадро заңы. Газдардың молярлық көлемі. Газдардың салыстырмалы тығыздығы. Химиялық реакция кезіндегі газдардың көлемдік қатынастары.
Есептер
Газдың мольдік көлемі
Авогадро заңы және оның салдары
Газдардың салыстырмалы тығыздығы
Газдардың көлеміне байланысты есептеулер.
Көрсетілімдер
Катализатор қатысында сутектің асқын тотығынан оттекті алу.
Жай заттардың: темір, күкірт, фосфор, көмірдің оттекте жануы
Жылу бөле не сіңіре жүретін реакцияларды көрсету
Зертханалық тәжірибелер
Калий перманганатынан оттекті алу және оның қасиетін зерттеу
Жалын құрамы
Оттектің молекулалық массасын анықтау.
3-ші тақырып. Сутек. Қышқылдар. Тұздар (11 сағат)
Сутек – химиялық элемент және зат. Сутектің табиғатта таралуы. Сутекті лабораторияда судан немесе қышқыл ерітіндісімен металды әрекеттестіріп алу. Сутекті танып білу. Сутекпен жұмыс істеген кездегі сақтық шаралары. Сутектің физикалық қасиеттері. Сутектің химиялық қасиеттері: оттекпен, металл оксидтерімен әрекеттесуі. Сутекті экологиялық таза отын және шикізат ретінде химия өнеркәсібінде қолдану.
Қышқылдар. Олардың құрамы мен атаулары. Қышқыл қалдықтарының валенттіліктері. Тұз және күкірт қышқылдарының мысалында қышқылдардың химиялық қасиеттері: индикатордың түсін өзгертуі, металдармен және металл оксидтерімен әрекеттесуі. Металдардың ығыстыру қатары туралы ұғым. Қышқылдардың қолданылуы. Қышқылдармен жұмыс істеген кездегі сақтық шаралары.
Тұздар. Тұздардың құрамы. Металдың және қышқыл қалдықтарының валленттіліктері бойынша тұздардың формулаларын құрастыру. Қазақстан Республикасының тұз көздері.
Есептер
Реакцияға қатысқан заттардың біреуінің не өнімнің массасы, көлемі, зат мөлшері бойынша екінші заттың массасын, көлемін, зат мөлшерін анықтау
Көрсетілімдер
Цинктің тұз қышқылымен әрекеттесуі
Сутектің жануы
Күркіреуік газды алу
Зертханалық тәжірибелер
Қышқылдардың металдармен әрекеттесуі
Практикалық жұмыстар
Сутекті зертханада алу, оның қасиеттерін зерттеу
Судың электролизі арқылы оттек пен сутекті алу
4-ші тақырып.Су. Ерітінділер. Негіздер (10 сағат)
Су. Судың құрамы. Табиғатта таралуы. Судың жер бетіндегі тіршілік үшін маңызы. Судың физикалық, химиялық қасиеттері.металдармен,оксидтермен, әрекеттесуі.
Судың химиялық технологиядағы рөлі. Су – еріткіш. Ерігіштік.
Ерітінділер. Қаныққан және қанықпаған ерітінділер. Еріген заттың массалық үлесі. Табиғи суды тазарту әдістері. Табиғи судың ластануы мен Қазақстандағы сумен қаматамасыз ету проблемалары. Су мен ерітінділердің өнеркісіптегі,ауылшаруашылығындағы,адам өмірі мен тіршілігіндегі маңызы.
Негіздер. Негіздердің құрамы мен гидроксотоп. Негіздердің атаулар жүйесі.Физикалық қасиеттері. Сілтілер мен суда ерімейтін негіздер.Сілтілердің индикаторлар түсін өзгертуі.Сілтілердің бейметалл оксидтерімен әркеттесуі.Бейтараптану реакциясы. Сілтілермен жұмыс істегендегі сақтық шаралары.Негіздердің практикалық маңызы.
Есептер
Еріген заттың массалық үлесін есептеу.
Көрсетілімдер
Судың электролизі
Кальций оксидінің суда еруі
Зертханалық тәжірибелер
Бейтараптану реакциялары
Практикалық жұмыстар
Судың физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеу
Судың ластануын тәжірибе жүзінде анықтау.
Берілген массалық үлесі бойынша тұз ертіндісін дайындау
Эксперименттік есептерді шешу
5-ші тақырып. Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары турал мағұлматтарды жүйелеу (9 сағат)
Оксидтер, негіздер, қышқылдар және тұздардың құрамдары мен атаулар жүйесі. Оксидтер, негіздер, қышқылдар, тұздарды жіктеу. Олардың физикалық және химиялық қасиеттері. Алу тәсілдері. Жай заттар оксидтер, негіздер, қышқылдар және тұздар арасындағы генетикалық байланыстар.
Есептер
Химиялық реакция теңдеулері бойынша масса, көлем, зат мөлшерін анықтау.
Көрсетілімдер
Оксид, қышқыл, негіз, тұз мысалдары
Зертханалық тәжірибелер
Химиялық реакция типтері
Мырыш гидроксидін алу және оның қасиетін зерттеу
Тұздардың қышқылмен әрекеттесуі
Қышқыл, негіз, тұздарды анықтау
Практикалық жұмыстар
Оксидтерді алу және оның қасиетін зерттеу
Қышқылдардың қасиетін зерттеу
Негіздерді алу және оның қасиетін зерттеу
Тұздарды алу және оның қасиетін зерттеу
Эксперименттік есептер шығару
6-ші тақырып. Химиялық элементтердің периодтық жүйесі. Д.И.Менделеевтің периодтық заңы. Атом құрылысы (12 сағат)
Д.И.Менделеев ұсынған химиялық элементтердің периодтық жүйесі. Химиялық элементтерді жіктеу. Металл, бейметалл және амфотерлі элементтер. Сілтілік металдар мен галогендер мысалдарында ұқсас элементтер топтары туралы түсінік.
Периодтық заңды ашу және Д.И.Менделеевтің периодтық заңы.
Атом құрылысы. Атом ядросы (протондар мен нейтрондар) және электрондар. Элементтің реттің нөмері – сол элемент атомы ядросының заряды. Химиялық элемент қасиеттерінің атом ядросының зарядына периодты тәуелділігі. Изотоптар - химиялық элемент атомдарының түрлері. Периодтық жүйенің құрылымы: кіші және үлкен периодтар, топтар мен топшалар. Период пен топ номерлерінің физикалық мәні. Алғашқы үш периодтағы элементтер атомдарында электрондардың орналасуы. 1-20 химиялық элементтерді периодтық жүйедегі орны мен атом құрылысы негізінде сипаттау.
Периодтық заңның әлемнің ғылыми көрінісін, табиғаттағы және ғылым мен техниканың дамуын түсіндірудегі мәні. Д.И.Менделеевтің өмірі мен қызметі.
Көрнекті тәжірибелер
1. s-, p-, d- электронды орбитальдардың кеңістіктік модельдері.
2. Металдар мен металл еместердің үлгілері.
3. Үшінші период элементтерінің оксидтерін алу, оларды суға еріту және олардың ерітінділерін зерттеу.
4. Элементтердің атомдық номерге байланысты периодты түрде өзгеретін қасиеттерінің графиктері.
Зертханалық тәжірибелер
Алмасу реакциясы арқылы мырыш (алюминий) гидроксидін алу және оны екідайлық қасиеттерін зерттеу.
7-ші тақырып. Химиялық байланыс және зат құрылысы (8 сағат)
Химиялық элемент атомының электртерістігі туралы түсінік. Химиялық байланыстың негізгі түрлері. Коваленттік байланыс. Ковалентті полюссіз және полюсті байланыстарды сутек, хлорсутек (немесе фторсутек) мысалында иондық байланысты түсіндіру. Химиялық элемент атомының тотығуы мен тотықсыздануы. Тотығу дәрежесі. Бинарлы қосылыстардағы атомдардың тотығу дәрежелерін анықтау. Кристалдық тор типтері туралы түсінік.
Көрнекі тәжірибелер
1. Кристалдық торлардың модельдері (натрий хлориді, алмаз, графит, көміртек (IV) оксиді, йод және т.б.
2. Құрылымы әртүрлі кристалдардың үлгілері (коллекциясы) (графит, қант, ас түзы және т.б.).
3. Кристалл емес заттардың үлгілері (шыны, парафин және т.б.).
4. Парафинді, ас тұзын қыздыру, йодты сублимациялау.
Зертханалық жұмыстар
Галогенсутектер мен күкіртсутек модельдерін құрастыру.
Практикалық сабақтар
Молекулалардың (метан, аммиак, су және т.б.) кеңістіктік модельдерін құрастыру.
8-ші тақырып.Сілтілік металдар. Галогендер. Олардың қосылыстары ( 14 сағат)
Сілтілік металдар. Натрий. Периодтық жүйедегі орны. Атом құрылысы. Физикалық, химиялық қасиеттері, негізгі қосылыстары, олардың табиғатта таралуы, қасиеттері, қолданылуы.
Галогендер. Хлор. Периодтық жүйедегі орны. Атом құрылысы. Физикалық, химиялық қасиеттері, негізгі қосылыстары, олардың табиғатта таралуы, қасиеттері, қолданылуы. Хлорид ионды анықтау. Фтор, бром, иод туралы қысқаша мағлұматтар.
Көрсетілімдер
1. Натрийдің сумен әрекеттесуі.
2. Галогендердің үлгілерімен танысу.
Тақырып бойынша білімін тексеру.
8 сыныпта ұйымдастырылуы мүмкін танымжорықтар:
Химиялық өнеркәсіп пен өндіріс орындары; өндірістік және ауылшаруашылық кәсіпорындарының зертханалары, дәріханалар, өлкетану және минералогиялық мұражайлар, су тазалайтын қондырғылар.
9 сынып
(барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағаттан)
8-ші сыныптағы химия пәнінің негізгі тақырыптарын қайталау
(2 сағат)
Атом құрылысы және химиялық элементтердің периодтық жүйесі.Оксидтер,негіздер, қышқылдар тұздар.Олардың құрамы,қасиеттері.
Химиялық байланыс және зат құрылысы.
1-ші тақырып. Электролиттік диссоциация және электролиттердің қасиеттері (10 сағат)
Электролиттер мен бейэлектролиттер. Әлсіз және күшті электролиттер. Иондық (NACl) және ковалентті полюсті (HCl) байланыстағы заттардың суда еру механизмдері. Қышқылдардың, сілтілердің және тұздардың электролиттік диссоциациялануы. Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың химиялық қасиеттерін электролиттік диссоциалану тұрғысынан қарастыру.
Ион алмасу реакциялары. Молекулалық, толық және қысқартылған иондық теңдеулер. Кейбір катиондар мен аниондарды анықтауға арналған сапалық реакциялар.
Тұздардың гидролизі туралы ұғымды натрий карбонаты мен аммоний хлоридінің мысалында түсіндіру.
Көрсетілімдер
Заттар мен ерітінділердің электрөткізгіштіктерін сынау.
Тұз қышқылы мен сірке қышқылының электрөткішгіштіктерін салыстыру.
Кейбір катиондар мен аниондардың сапалық реакцияларын көрсету.
Натрий хлориді, аммоний хлориді, натрий карбонаты тұздарының ерітінділері көрсететін ортаны индикаторлармен анықтау.
Лабораториялық тәжірибелер
Электролит ерітінділерінің араларындағы алмасу реакциялары: мыс (ІІ) сульфаты мен сілтінің, натрий карбонаты мен қышқылдың бейтараптану реакциялары.
Практикалық жұмыс
Электролиттік диссоциация тақырыбына эксперименттік есеп шығару.
Сан есептер
Әрекеттесуші заттардың біреуі артық алынғандағы химиялық реакциялар теңдеулері бойынша есептеулер
Тақырып бойынша білімдерін тексеру.
2-ші тақырып.Маңызды бейметалдар. Олардың табиғи қосылыстары. Бейметалдардың маңызы (22 сағат)
Бейметалдар. Химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі бейметалдардың орны. Атом құрылысының негізгі ерекшеліктері. Электртерістілік. Бейметалдарға тән физикалық қасиеттер. Қоршаған ортадағы бейметалдар. Қазақстандағы бейметалдардың табиғи қорлары. Периодтық жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Физикалық қасиеттері. Күкірттің химиялық қасиеттері: металдармен, сутекпен, оттекпен әрекеттесуі. Күкірттің маңызды қосылыстары – сульфидтері, күкірт (ІV) және күкірт (ІV) оксидтері, күкірт қышқылы, сульфаттары. Күкірт қышқылының маңызды қасиеттері. Сульфат ионды анықтау. Күкірт пен оның қосылыстарының табиғатта таралуы, маңызы және қолданылулары.
Азот. Периодтық жүйедегі оры. Азот атомы мен молекуласының құрылысы. Азоттың физикалық қасиеттері. Азоттың химиялық қасиеттері: оттекпен және сутекпен әрекеттесуі. Азоттың маңызды қосылыстары – аммиак, азот (ІІ) және (ІV) оксидтері. Азот қышқылы және оның маңызды қасиеттері. Азот қосылыстарының қолданылулары. Нитраттар, олардың ауыл шаруашылығы өнімдері құрамындағы мөлшері жөніндегі проблема. Азот тыңайтқыштары. Азоттың табиғаттағы айналымы. Қазақстанда нитраттар өндіру.
Фосфор. Периодтың жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Фосфордың қасиеттері. Оттекпен, металдармен әрекеттесуі. Фосфордың негізгі қосылыстары – фосфор (V) оксиді, ортофосфор қышқылы және фосфаттар. Фосфордың таралуы, маңызы және қолданылуы. Фосфор тыңайтқыштары. Қазақстандағы фосфаттардың кен орындары мен фосфор тыңайтқыштарын өндіру.
Көміртек. Периодтық жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Аллотропия. Жай заттар мен олардың қасиеттері. Адсорбция. Көміртектің химиялық қасиеттері: оттекпен, сутекпен, металл оксидтерімен әрекеттесуі. Көміртектің негізгі қосылыстары – көміртек (ІІ) және көміртек (ІV) оксидтері. Көмір қышқылы мен корбонаттар. Карбонат ионды анықтау. Көміртек қосылыстарының тірі және өлі табиғаттағы таралуы, маңызы және қолданылуы. Көміртектің табиғаттағы айналымы.
Кремний. Кремний мен оның қосылыстары туралы қысқаша мәліметтер. Кремний (ІҮ) оксиді, оның табиғи түрлері. Силикаттар. Шыны, цемент, бетон – құрылыс материалдары және оларды өндіру. Қазақстанның силикат өнеркәсібі.
Көрсетілімдер
1. Сульфат, нитрат, фосфат, карбонаттардың үлгілерімен таныстыру.
2. Көмірдің еріген заттар мен газдарды сіңіруі.
3. Өрт сөндіргіштің құрылысымен және жұмыс істеу принципімен танысу.
Лабораториялық тәжірибелер
1. Хлорид, сульфат, карбонат иондарға сапалық реакциялар.
2. Көмірқышқыл газын алу және оны танып білу.
Практикалық жұмыс
«Бейметалдар» тақырыбына эксперименттік есептер.
Сан есептер
Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы зат шығымының массасын есептеу.
Тақырып бойынша білімдерін тексеру.
3-ші тақырып.Маңызды металдар. Олардың табиғи қосылыстары. Металдардың маңызы (15 сағат)
Металдар. Химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі металдардың орны. Атом құрылысы мен кристалдарының ерекшеліктері. Металдарға тән физикалық қасиеттер. Металдардың химиялық қасиеттері. Металдардың электрхимиялық кернеу қатары. Металдардың қышқыл мен тұздар ерітінділеріне қатынасы. Табиғи ортадағы металдардың рөлі (биогендер мен ластағыштар).
Металдар коррозиясы – сыртқы ортаны ластаушы фактор және одан сақтану шаралары.
Металдардың табиғатта таралуы. Қазақстанның маңызды металл кендері. Металургия туралы түсінік. Металдарды қазіргі заманғы техникада қолданудың негізгі бағыттары.
Кальций. Периодтық жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Кальцийдің физикалық және химиялық қасиеттері (бейметалдармен, сутекпен әрекеттесуі). Кальциийдің маңызды қосылыстары – хлоридтер, сульфаттар, фосфаттар. Кальций оксиді мен гидроксидінің қасиеттері. Кальцийдің қосылыстарының маңызы мен қолданылуы. Судың кермектігі туралы түсінік және оны жоюдың жолдары.
Алюминий. Периодтық жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Алюминийдің физикалық және химиялық қасиеттері: бейметалдармен, қышқылдармен әрекеттесуі. Алюминийдің оксиді мен гидроксиді және олардың амфотерлік сипаттары. Алюминийдің маңызды табиғи қосылыстары және оның республикадағы кен орындары. Алюминий мен оның құймаларының қолданылулары.
Темір. Периодтық жүйедегі орны. Атомының құрылысы. Физикалық қасиеттері. Темірдің химиялық қасиеттері: бейметалдармен, сұйытылған қышқылмен, сумен әрекеттесуі. Темірдің маңызды қосылыстары. Қазақстан Республикасының негізгі темір кен орындары. Темірдің құймалары – шойын мен болат. Темірдің қосылыстары мен құймаларының қолданылулары.
Көрсетілімдер
1. Кальцийдің, алюминийдің, темірдің үлгілерімен таныстыру.
2. Құймалардың үлгілерімен таныстыру.
3. Кальцийдің сумен әрекеттесуі.
4. Алюминий мен темір (ІІ) және темір (ІІІ) тұздарынан гидроксидтер алу.
5. Кальций және темір гидроксидтерінің негіздік қасиеттерін қышқылмен әрекеттестіріп дәлелдеу.
6. Алюминий гидроксидінің амфотерлігін қышқылмен және сілтімен әрекеттестіріп дәлелдеу.
Лабораториялық тәжірибелер
1. Алюминий гидроксидінің қышқыл және сілті ерітінділерімен әрекеттесулері.
2. Металл үлгілерімен танысу.
3. Кальций, алюминий және темірдің табиғи қосылыстарымен танысу.
4. Алюминий және оның құймаларының үлгілерімен танысу.
5. Шойын мен болат үлгілерімен танысу.
Практикалық жұмыстар
«Металдар» тақырыбына эксперименттік есептер.
Сан есеп:
Құрамында басқа заттың қоспасы бар зат массасы белгілі болғанда реакция теңдеуі бойынша заттың (реагенттің немесе өнімнің) массасын есептеу.
Тақырып бойынша білімдерін тексеру.
4-ші тақырып. Органикалық заттар туралы алғашқы түсінік (17 сағат)
Кіріспе. Органикалық заттар – көміртек қосылыстары. Органикалық заттардың ерекшеліктері және маңызы. А.М. Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясының негізгі түсініктері. Изомерия туралы ұғым.
Көмірсутектер. Органикалық қосылыстардың жіктелуі. Көмірсутектер. Көмірсутектердің негізгі түрлері – қаныққан, қанықпаған, ароматты көмірсутектер туралы түсінік.
Қаныққан көмірсутектер. Метан мен этан – қаныққан көмірсутектердің өкілдері. Метанның физикалық қасиеттері мен табиғатта таралуы. Метанның кеңістік пішіні. Метан мысалында қаныққан көмірсутектердің химиялық қасиеттерімен танысу: жану, айырылу, орын басу реакциялары. Метан мен оның туындыларының қолданылулары. Метанның гомолог қатары туралы түсінік.
Қанықпаған көмірсутектер. Этилен мен ацетилен – қанықпаған көмірсутектердің өкілдері. Этиленнің құрылым формуласы. Қос байланыс. Қаныққан көмірсутектерден қанықпаған көмірсутек алуды этаннан этилен алу мысалында танысу. Этиленнің физикалық және химиялық қасиеттері. Жануы. Қанықпаған көмірсутектерге тән реакциялары – сутекті, бромды және галогенсутекті қосып алуы. Этиленді полимерлеп полиэтилен алу.
Ацетилен. Құрылым формуласы. Метан мен кальций карбидінен ацетилен алу. Физикалық қасиеттері. Ацетиленнің жану реакциясы. Қолданылуы.
Бензол туралы түсінік. Ацетиленнен бензол алу. Физикалық қасиеті мен қолданылуы.
Көмірсутектер арасындағы генетикалық байланыстар.
Көмірсутектердің табиғатта кездесуі. Табиғи газ, мұнайға серіктес газдар, мұнай. Мұнай өнімдері. Бензин. Көмірсутектердің экономиканың әртүрлі салалары мен тұрмыста қолданылулары. Көмір. Отын. Отынның түрлері. Көмірсутектерді өндіру, өңдеу және пайдалануда туындайтын экологиялық проблемалар.
Оттекті органикалық қосылыстар. Оттекті органикалық қосылыстардың негізгі кластары. Спирттер мен карбон қышқылдары көмірсутектердің туындылары. Функционал топтар туралы түсінік.
Спирттер. Этанол. Физикалық қасиеттері мен күнделікті өмірде қолданылуы. Спирттердің улылығы және этил спиртінің адам өміріне зиянды әсері. Көмірсуларды ашытып және эиленді гидраттап этанол алу.
Көпатомды спирттердің өкілдері ретінде этиленгликоль мен глицерин туралы түсінік.
Карбон қышқылдары. Олардың құрамы, функционал тобы. Құмырсқа мен сірке қышқылдары – бір негізді қаныққан карбон қышқылдарының өкілдері. Олардың физикалық қасиеттері. Сірке қышқылы мысалында карбон қышқылдарының негізгі химиялық қасиеттері.
Сабын – жоғары карбон қышқылдарының тұзы. Синтетикалық жуғыш заттар туралы түсінік. Синтетикалық жуғыш заттардың табиғатқа зиянды әсері. Республикада сабын мен синтетикалық жуғыш заттар өндіру.
Биологиялық маңызды органикалық заттар. Көмірсулар, майлар, аминқышқылдары, белоктар – биологиялық маңызды органикалық қосылыстар.
Майлар. Табиғатта кездесуі. Майдың құрамы. Физикалық қасиеттері. Майлардың гидролиздену реакциясы. Майлардың маңызы.
Көмірсулар. Көмірсулардың негізгі өкілдері: глюкоза, сахароза, крахмал және целлюлоза. Табиғатта кездесулері,қасиеттері. Көмірсулардың маңызы. Көмірсулар мысалында бейорганикалық және органикалық дүниенің біртұтастығы (фотосинтез, организмде қорытылуы).
Амин қышқылдары. Құрамы. Амин тобы. Белоктар жайлы түсінік. Белоктардың денатурациялануы. Амин қышқылдары мен белоктардың маңызы. Қазақстандағы тағам өндірі.
Көрсетілімдер
1. Метан, этан, этилен, ацетилен молекулаларының модельдері.
2. Органикалық заттардың жаны.
3. Органикалық зат құрамындағы көміртекті сапалық анықтау.
4. Қанықпаған көмірсутек құрамындағы еселі байланысты сапалық анықтау.
5. Полиэтиленнен жасалған заттардың үлгілерімен таныстыру.
6. спирттер мен карбон қышқылдары молекулаларының модельдері.
7. Эталон мен глицериннің физикалық қасиеттерін (суда ерігіштігі, тұтқырлығы т.б.) көрсету.
8. Крахмалдың йодпен әрекеттесуі.
9. Белоктардың денатурациясы.
Лабораториялық тәжірибелер
1. Көмірсутектердің молекулаларының модельдерін дайындау.
2. Мұнай өнімдерімен танысу.
3. Сірке қышқылының индикаторға әсері және металдармен содамен әрекеттесуі.
4. Сабын мен синтетикалық жуғыш заттардың қасиеттерін салыстыру.
Сан есептер
Салыстырмалы тығыздығы мен элементтердің массалық үлестері бойынша газ тәрізді заттардың молекулалық формулаларын табу.
Тақырып бойынша білімдерін тексеру.
Химия пәні бойынша білімді қорытындылау (2 сағат)
Бейорганикалық және органикалық заттар араларындағы өзара байланыстар. Адамның шаруашылық әрекетінің сыртқы ортаға әсері. Химиялық ластанудың көздері мен себептері. Қоршаған ортаны ластанудан сақтау.
III. СЫНЫПТАР БОЙЫНША ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Пән бойынша оқушылардың білім, білік және дағдысына қойылатын талаптар сыныптар бойынша оқушылардың дайындық деңгейін анықтайды.
- сынып оқушылары
біледі:
Химияның негізгі түсініктері мен заңдарын, зат, қоспа, химиялық элемент, атом, молекула, салыстырмалы атомдық масса, валенттілік, тотығу дәрежесі, химиялық формула, химиялық теңдеулер, моль, мольдік масса ұғымдарын; Зат массасының сақталу заңын, Авагадро заңын.
Жай және күрделі заттардың құрамы мен қасиеттерін, сутектің, оттектің зертханада және өндірісте алыну тәсілдерін, қолдану аясын;
ауаның құрамын, ауаны ластанудан қорғаудың экологиялық проблемаларын,тотығу, тот басу, жану процестерінің мәнін, табиғаттағы және өндірістегі эндо-, экзотермиялық реакциялардың мәні мен маңызын;
-судың физикалық және химиялық қасиеттерін, судың еріткіш ретіндегі ролін, Жер бетіндегі тіршілік үшін маңыздылығын;
-Қазақстандағы ауыз суы проблемаларын, су қоймаларын ластанудан және құрғап кетуден сақтаудың экологиялық проблемалырын және оның алдын алу шараларын;
-ерітінділер, суспензиялар, эмульсиялар, ерітінділердің адам өміріндегі маңызын;
-оксидтер, негіздер, қышқылдар және тұздар; құрамы, алынуы, қасиеттері, қолданылуын; өзара генетикалық байланыстарын;
-Атом құрылысын: атом ядросы (протондар мен нейтрондар) және электрондар, элементтің реттің нөмері, элемент атомы ядросының заряды. ұғымдарының мәнін;
-Химиялық элемент қасиеттерінің атом ядросының зарядына периодты тәуелділігін. Изотоптар ұғымын;
Д.И.Менделеевтің периодтық заңын, периодтық жүйенің құрылымын, алғашқы үш периодтағы элементтер атомдарында электрондардың орналасу реттіліктерін, 1-20 химиялық элементтерді периодтық жүйедегі орны мен атом құрылысы негізінде сипаттауды.
Жасай алады:
ертінділермен, газдармен және қатты химиялық заттармен және қондырғылармен, зертханалық ыдыстармен жұмыс істеуде және күнделікті өмірде, тұрмыста қолдануда техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау;
қарапайым зертханалық іс-әрекеттерді: өлшеу, сүзу, еріту, қыздыру, айдау, оттек алу, сутек алу, қышқылдар мен негіздерді индикаторлар арқылы айыру;
заттардың химиялық формулаларын құрастыру,оларды кластарға жіктеу, халықаралық номенклатура бойынша жіктеу, реакция теңдеулерін құру және оларды теңестіру;
химиялық элементтердің валенттілігі мен тотығу дәрежесі бойынша бейорганикалық заттардың формуласын құрастыру;
химиялық реакциялардың типтерін анықтау;
химиялық формулалар және реакциялардың теңдеулері бойынша есептеулер жүргізу,химиялық реакциялардың жылу эффектісін анықтау, газдардың көлемін, тығыздығын есептеу;
еріген заттың массалық үлесін табу, белгілі концентрацияға сай ерітінді әзірлеу, заттарыың салыстырмалы молекулалық массасын, газдардың салыстырмалы тығыздығын табу.
9 сынып оқушылары:
Біледі:
Электролиттік диссоциация теориясын және электролиттердің қасиеттерін, қышқылдардың, сілтілердің және тұздардың электролиттік диссоциациялануын, ион алмасу реакцияларын;
Маңызды бейметалдардың атом құрылысының негізгі ерекшеліктерін, физикалық, химиялық қасиеттерін, олардың табиғи қосылыстарын, маңызын;
Қазақстандағы бейметалдардың табиғи қорларын, олады пайдалану жолдарын;
Маңызды металдардың атом құрылысының негізгі ерекшеліктерін, физикалық, химиялық қасиеттерін, олардың табиғи қосылыстарын, маңызын;
Қазақстандағы металдардың табиғи қорларын, олады пайдалану жолдарын;
Органикалық заттар туралы алғашқы түсініктерді, олардың негізгі кластарын, ерекшеліктерін, қасиеттерін және маңызын;
А.М. Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясының негізгі түсініктерін, изомерия туралы ұғымды;
Бейорганикалық және органикалық заттар араларындағы өзара байланыстарды;
Адамның шаруашылық әрекетінің сыртқы ортаға әсерін, химиялық ластанудың көздері мен себептерін, қоршаған ортаны химиялық ластанудан сақтау жолдарын;
Жасай алады:
қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтай отырып зертханалық тәжірибелерді;
кейбір катиондар мен аниондарға сапалық реакциялар жасауды;
бейорганикалық және органикалық заттардың негізгі химиялық қасиеттері бойынша қарапайым зертханалық тәжірибелер мен эксперименттері жүргізуді;
химиялық өндірістің экономикалық және экологиялық аспектілерін сипаттауды;
Салыстырмалы тығыздығы мен элементтердің массалық үлестері бойынша газ тәрізді заттардың молекулалық формулаларын табу.
Есептеулер жүргізеді:
электролиттік диссоциация тақырыбына эксперименттік есептерді;
берілген зат мөлшері бойынша зат массасын және берілген зат массасы бойынша зат мөлшерін есептеу;
теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы зат шығымының массасын есептеу.
реакция теңдеуі бойынша реакцияға қатысқан заттардың біреуінің мөлшері (массасы) бойынша екіншісінің немесе өнімнің мөлшері (массасын) есептеу;
салыстырмалы тығыздығы мен элементтердің массалық үлестері бойынша газ тәрізді заттардың молекулалық формулаларын табу.
IV ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Бұл бөлімде оқу курсының жеке тарауларын және тақырыптарын оқыту бойынша, практикалық сабақтарды, сондай-ақ оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру бойынша мұғалімдерге арналған ұсыныстар беріледі.
Орта білім беру жүйесінде «Химия» пәнін оқытудың басым міндеті ретінде оқушылардың танымдық іс-әрекет және ақпараттық-коммуникативті іс-әрекет түрлерін ұйымдастыруды меңзейді:
- танымдық іс-әрекет қоршаған дүниені танып білу үшін бақылау, өлшеу, эксперимент жүргізуді, модельдеуді пайдалануды; зерделеу нысандары арасындағы мәнді қызметтік байланыстар мен қатынастарды бөліп көрсетуді; себеп-салдарлық байланыстардың сипатын айқындауды; оқу және практикалық есептерді шешуді, өз бетінше әр түрлі шығармашылық және зерттеу жұмыстарын ұйымдастыра алуды; мақсат қою, нәтиже, оны бағалау тәрізді проблемаларды шешу компетенттілігі аясында өзінің танымдық іс-әрекетін өз бетінше, қызығушылықпен ұйымдастыра алуды болжайды;
- ақпараттық- коммуникативті іс-әрекетке бастапқы және қосалқы ақпаратты ала білу және оны өңдей алу, сондай-ақ оны пайдалана білу; негізгі ақпаратты қосалқыдан бөле алу, алынған ақпараттың сенімділігін бағалай алу; қойылған мақсатқа сәйкес ақпарат мазмұнын жеткізе алу; ақпаратты бір таңбалық жүйеден екіншісіне көшіре білу; пайымдауын кеңінен негіздей алу, анықтамалар беріп, дәлелдемелер келтіре білу; ақпараттарды өңдеу, жіберу, жүйелеу үшін, танымдық және практикалық іс-әрекеттің нәтижелерін көрсету үшін мультимедиялық қорларды, копьютерлік технологияны пайдалана алу біліктілігімен қаруландыру; жазу, көпшілік алдында сөйлей білу (өз ойын айту, монолог, пікір талас және т.б.), топпен жұмыс істей алу коммуникацияларының негізгі түрлерін меңгеру; пікір алмасушының көзқарасын түсіне білу және басқа пікірдің болуын мойындай білу қабілеттілігін дамыту, сұқбаттасу және пікірталас жүргізудің этикалық нормалары және ережелерін білу жатады.
Оқу үдерісінде оқушылар өздері байқап көре алатын көрсетілімдер, эксперименттер, қарапайым зерттеулер кеңінен пайдалануы тиіс. Бұл ұсыныстар көрнекілікті қамтамасыз етуге ғана емес, ең алдымен, «Химия» пәні бойынша мектеп түлектерінің дайындық деңгейіне қойылатын стандарт талаптарын жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлар туғызуға бағытталған. Талаптарда зерттеушілік, аналитикалық сипаттағы, ақпараттық құралдармен жұмыс істеу сияқты жалпы оқу біліктері маңызды орын алады. Олардың барлығы білім берудің іс-әрекеттік компоненттері болып табылады. Оқу үдерісін материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етілуі бұл міндеттерді тиімді шешуге жеткілікті болуы тиіс.
Химия пәні бағдарламасында адамның табиғатпен өзара қарым-қатынасы, адамның Әлемдегі және планетадағы орны, өмірдің мәні туралы мәселелер, сондай-ақ оқушыларға білім беруде және тәрбиелеуде үлкен мәні бар лабораториялық және практикалық жұмыстар маңызды орын алады.
Оқу бағдарламасының мазмұны мұғалімге оқушыларда жаратылыстану заңдары мен заңдылықтары негізінде практикалық тапсырмалар орындау біліктерін қалыптастыруға көмектеседі.
Оқыту үдерісі негізінен интерактивтік негізде құрылады. Бұл тапсырмалардың біліктілік қалыптастыруға бағдарланған сипатта болуын көздейді.
Оқу бағдарламасында жұмыстың креативті тәсілдеріне және формаларына ерекше орын бөлінеді, проблемалық мәселелерді талқылау арқылы ұжымдық жұмыс жүргізу, оқушыларды өзіндік шығармашылық жұмысқа және топта бірігіп және жеке жасайтын қызықты тапсырмаларға бағыттайтын дамытушы сипаттағы шығармашылық тапсырмаларды орындау және практикалық есептерді шығару ұсынылады.
«Химия» пәнінің кез келген тақырыбын игеру ақпараттық-коммуникативтік технологияларды (ИКТ), негізінен компьютерді оқу құралы ретінде пайдалану түрінде қолдану арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Мұнда ақпараттық-компьютерлік технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылатын оқу материалдарының мазмұны жалпы оқытуға бөлінген сағаттың 15-20%-ын құрайды. Мультимедиялық бағдарламалардың көмегімен сабақ үстінде көрсетілімдік тәжірибе арқылы қарастыруға болмайтын табиғаттағы құбылыстар мен процестерді көрсетілімдеуге болады. Виртуалды тәжірибелер құбылыстар мен процестердің мәнін оқушылар тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.